İki Örnekle Avrupa’da ki Dilsel Azınlıkların Konumu; Zaza Dili İçin Bir Örneklem
Artık Zazacanın bir dil mi, lehçe mi olduğu konusuna değinmeye gerek olmadığı bilimsel bulgularla kanıtlanmıştır. 20. yüzyılın başlarından bu yana başta MANN ve HADANK (MANN/HADANK 1932) olmak üzere birçok bilim
adamı tarafından ıspatlanmış ve onaylanmıştır (GİPPERT 1996; GİPPERT 2007/08; MORGENSTİERNE 1958; SELCAN 1998; SCHMİTT 2000; TODD 1985; PAUL 1998 v.d.).
Yazının devamı için tıkla: Zaza Dili İçin Bir Örneklem
“Bıra u delal, mawe xerdi; se kena? Heq u Oli ra, Xızır u Duzgı ra rındenia tu, rıdenia sıma vazon. Zaw zeç çutıriyo; hal durımê mulxutê çêyi…/güzel yürekli kardeşim; nasılsın? Hak’tan iyi olmanı dilerim. Çoluk çocuk nasıllar ve ev halkının durumu…” şeklinde beni selamladı, hal hatırımızı sorduktan sonra sözlerini şöyle sürdürdü:
“Qusırde nia mede; torê zamet benu hama ju vastena mı tora esta. Kıtavê “Hamit Zübeyir Koşay; Anadolu’nun etnoğrafya ve folkloruna dair malzeme-1”. Ney şikina mırê tedarik bıkerê burısnê…/sana zahmet olacak ama senden bir isteğim olacak; bu bir kitap; bu ünlü arkeoloğun Alacahöyük ile ilgili etnoğrafya ve folklor üzerine araştırmalarını konu almaktadır. Sanırım, Dersim ve Aleviliğine dair bazı bilgiler içermektedir. Bu sebeple bana bunu temin edip gönderebilirsen çok memnun olurum…” şeklinde, benden bir ricası oldu…
***
Ülkede, memlekette bu yıl yağmurlar ve soğuklar gecikmiş, bu vakitler sanki yaz, tüm sıcağını bu güz ayından borçlanarak hala sürdürüyor gibiydi. Keza her yıl ağustos ayının son haftası veya eylül başında güz yağmurları memlekete merhaba derdi ve insanları o uzun ve sonu gelmeyen, sıcaklara karşı bir nebze olsun ferahlatır ve mutlu ederdi. Eskiden, bu vakitlerden çok daha erken bir zamanda bu yaşanırdı. İnsan sabah kalktığımda, her yeri buram buram ıslandığı için kurumuş ot kokusu sarardı. O kavurucu ve sonu gelmez, günlerce hatta aylarca gökyüzünün bir tek beyaz buluta hasret kaldığı günlerin aksine gökyüzü beyaz ve gri bulutlarla kaplanmış olur, havadaki o tatlı serinlik ve ıslaklık, ot kokusuyla ve gri bulutlarla birleşince insanın kendisini mutlu hissetmesine yol açardı. Bu yıl bu duyguyu çok gecikmiş olarak, güzün bu ikinci ayının hemen hemen sonunda ancak yaşayabildim…
***
“Kewrayeni (Kirvelik): Kirvelik, ‘Mısayıvlık’ bölümünde belirtildiği gibi, mısayivlığın zahir alemde uygulamasıdır. Mısayivlık iman, kirvelik ise yiqrar (ikrar) olarak belirtildi. Zahir alemin uygulaması olan kirveliğin kökeni de elbette zahir alemde aranmalı. Kirveliğe, ‘Peygamber dostluğu’ da deniliyor. Bu adlandırma bize, kökenin bir peygambere dayandığı konusunda ipucu veriyor. Kirvelik geleneğinin dayandığı iki peygamber var: İbrahim ve İsmail peygamberler. Hikâyenin özeti şöyle: ‘İbrahim peygamberin doğan erkek çocukları hep ölürler…” *
***
Dersim’den çok çok uzak olan bu şehirde, bu Anadolu bozkırında ekseriyetle sabah erken bir vaktinde kalkar, her gün yaptığım gibi bu gün de güneşe dua ederek onu karşılamayı düşünmüştüm. Oysa bugün, bu kentte yağmur vardı. “Burada yağmur varsa belki de Dersim’de de yağmur vardır. Bu mevsimde, bu yağmurda kim bilir şimdi oralar ne kadar da güzeldir; ah şimdi meşe ormanlarının kıyısında, o Munzur’un kıyısında, suya tek tek düşen sarı kavak yapraklarını seyre koyulmakta olsaydım; ne de güzel ve hoş olurdu…” diye iç geçirdim kendimce. Sonra, bulutların arkasında kısa bir süreliğine beliren güneşe ve yönümü çevirerek yeni başlamış olan güne: …
***
“Sünnetin hikâyesi kısaca şöyle. Dersim’de yaygın bir geleneğe göre erkek çocukların saçları yedi yaşına kadar kesilmezdi. Daha önce erkek çocukları ölen aileler daha ileriki yaşlara kadar da saç kesmezlerdi. Saç kesildiğinde bir kurban ile birlikte keserlerdi…”.*2
***
“Ya Tija Oli, ya Tija Homete u Mıhemedi! Tu xêr ama/Ya Haq, cemal u comerdiya torê sıkırvo/Tu hometa ho taride nıverda/Werte hometa hode xêra xo vaze/Neq u sıtsızu ma u, az uze ma ra duri berê/İsone ramaniye raste ma u, zaw zêçe ma biya/Çı dana xêr bıde/Nas u dostu, isonê rındi, domanu tengiye de meverde/ Ma ki xatırê yinu versane/Çêvero de xêr na hometa xorê rake/Kose jü de ki ma u az uze marê rake/Ğezeve to ke este, ğezna tode bımane…”.
Görüldüğü üzere Dersimlilerin “Xızır” başta olmak üzere “Duzgı/Kêmerê Duzgıni” ve “Muzır/Munzur” gibi evliyaları aracı ettikleri, adı “Raa Heq/Haq” olan “tek tanrılı” inancında bu türden dua ve gülbenglerin sonu yok; bin bir çeşidi var. Nicesi derlenemediği için, nicesi tarihsel sözlü hafızanın sekteye uğramasıyla, nicesi başka dinsel asimilasyonlar vasıtasıyla ya değişti ya da tamamen unutulup gitti. Adını Tanrı’nın Nuru-Işığı’ndan alan ve zamanla “doğruluğu, hak yememeyi, zulme uğrayandan yana olmayı ve de tabiata saygınca bir bağlılığı felsefe edinen bu inançta herkes amasız ve aracısız yüreğinden gelerek istediği gibi Hak’ka seslenmekte, ondan bazı iyi dileklerde bazen direkt, bazen de bahsi geçen evliyalar ve ziyaret mekanları vasıtasıyla bulunabilmekteydi. Üstelik o kadar mütevazice; “evvela başkalarını gör, sonra köşesinden, kıyısından bir parça da bizi gör” diyerekten.
Tanrıya, evvela kendi adına istekte bulunmaktan ziyade, kendi mutluluklarının ve dünya üzerinde yaşayan başka insanların mutluluğundan geçtiğini bilecek kadar bir bilinçle bunu yerine getirmektedirler. Doğa ile uyumlu, onunla bütünleşmiş, yaşamın her anının, doğadaki her yerin inanç mekanı olarak görüldüğü, adeta bir mekânsızlık aleminde; kendileri dışında diğer insan, hayvan ve canlıların hakkının da olduğunu ve bunu yememeleri, teslim etmeleri gerektiğini düşünerekten. Peki bu, ne zamana kadar böyle sürdü, sürdürülebildi?
Ta ki o güzelim köylerimizi bırakıp da şimdi bir başına yapayalnız bir lokma ekmek uğruna başkalarının hakkına ister istemez ‘göz koyduğumuz’, kendimiz için yaşamaya çalıştığımız bu kahrolası gürültülü ve beton yığını şehirlere gelinceye kadar; o adı “Dêsim” olan ve adeta yüreklerinde kocaman bir “ülke” gibi yaşayanlarının yüreğinde yer edinen, dağı taşının, kurdu kuşunun, börtü böceğinin, suyu ağacının kutsal olduğu, büyük bir saygı beslendiği o coğrafyada…
***
İşte böyle: Sabah gün doğumuna yıllar öncesi nenemin yaptığı gibi duamı okuduktan sonra, kendime sütlü bir kahve eşliğinde yukarıda satır aralarından alıntı yaptığım kitaba bir süreliğine ara vermek zorunda kaldım. Keza böyle güzel bir güne uyanmış, kızıma kahvaltısını yaptırıp okula gönderecektim. Dönüşte, kızımın bu kahrolası Ortadoğu coğrafyasında hala azcık bir huzuru kalmış bu ülkemde okula gidebiliyor olmasının huzurunu düşünerek ve şükür ederek eve dönüyordum. Toplumuma ait dil ve inanç gibi sosyo-kültürel değerleri çocuklarıma aktaramamanın acısına rağmen.
Dönerken de yol üstünde fırından sıcak bir somun, bakkaldan da biraz keçi peyniri, biraz zeytin aldım. Sokakta yürürken havaya bakıyor, mis gibi kokan ılık havayı ciğerlerimin en dip köşesine gönderiyordum. Arada yüzüme hafif hafif yağan yağmura çeviriyordum. Keza yüzümün ve ellerimin hatta vücudumun, o “nenemin ve milletinin”*3 “bımbarêke/rama Heq u Oli” dediği yağmurla bol bol yıkanmasını istiyordum…
***
“İbrahim peygamberin doğan erkek çocukları hep ölürler. Geride neslini sürdürecek bir oğlu olmadığı için kabilesi tarafından hep alaya alınır ve ‘madem peygambersin, Hak sana neden bir oğlan çocuğu vermiyor?’ sorusuna maruz kalırdı. Bu durumdan bunalan İbrahim peygamber, Hak’ka yakarır ve ‘bana bir oğul verirsen, oğlumu yine sana kurban ederim’ der. Duası kabul olur ve “İsmail” adında bir oğlu olur. Oğlunu çok seven İbrahim peygamber nazara karşı, kötü ruhlara karşı onu korumak maksadıyla erkek çocuğu olduğu anlaşılmasın diye saçlarını kestirmezdi. Ve mutluluktan Hak’ka verdiği sözü de zamanla unutur. Bir gün İsmail peygamber babasına söz verir ve sözünden dönüp dönmeyeceğini sorar…”. *
***
Adımlarım hızlanmıştı; bir an önce eve varıp güzel bir çay demleyecek, televizyonu açarak haber ya da bir belgesel film eşliğinde kahvaltı yapacaktım. Öyle de yaptım: Elimdekileri masanın üzerine bıraktım, ocakta kaynayan suyla tomurcuk çayının etkisiyle o mis gibi kokan çayı demledim. Öte taraftan memleketten henüz yeni gelmiş olan Munzur’un o yalçın dağlarında yeşil meşe yapraklarıyla beslenen mavi keçilerin sütünden yapılma o mis gibi kar beyazı tereyağını ve Gımgım’ın yine yalçın dağları ve yaylalarında buram buram kokan, baş döndüren çiçeklerden süzülüp gelen balı büyük bir mutluluk ve zevkle sofraya koydum…
***
“Kara İyeler’den korunmanın yollarından birisi de onları yanıltmaktır. Türkmen ve Kırmanc ailelerde erkek çocuğu yaşamayan aile, erkek çocuğuna kız elbisesi giydirir. Böylece erkek çocuğuna zarar verecek Kara İye şaşırtılıp ondan kurtulmuş olurlar. Aynı maksatla erkek çocuğun saçı uzatılarak ona kız süsü verilir. Kara İye, o toplumun dilini biliyor olmalı ki yaşamayan çocuğun ailesi Kara İyeler’den korunmak için çocuğa başka bir dilden isim koyar…”.*2
***
Sizlere hemşerim, arkadaşım, abim ve dostum Xal Çalker’in (Hasan Dursun), Gımgım’dan çok uzaklarda yaşadığı acı vatan Alamanya’dan bana bir mesaj atarak; Hamit Zübeyr Koşay’ın, “Anadolu’nun Etnoğrafya ve Folkloruna Dair Malzeme-1 Alacahöyük” adlı eserini temin edip bir şekilde kendisine ulaştırmamı istediğinden bahsetmiştim. Bunun üzerine ben de, biraz da takılmak (Zonê Ma/Kırmancki’de; “yaraniye”) suretiyle kendisine; “Bu eserde ne var, sana neden gerekli?” diye sorduğumda, bana; “Dersim inanç ve etnoğrafyasıyla ilgili bazı bilgiler olabileceğini” ifade etmişti. Bunun üzerine eseri, İstanbul’dan temin edinceye kadar içeriğine dair yüreğimde ve zihnimde büyüyen merakı yatıştırmak için bu eserin, ‘Anadolu’nun medeniyetler beşiği olan Eskişehir’de bir üniversitede mutlaka bulunabileceğini’ düşündüm.
Bu düşünce üzerine bu sene bir hayli gecikmeli olarak yaşadığımız güzel, ılık ve yağmurlu bir güz günü iyice bir ıslandığım halde nefesi bu üniversitelerden birinin kütüphanesinde aldım. Bu eseri bulamadım ama yukarıda paragraflar halinde karşılıklı ve mukayeseli verdiğim, “erkek çocuklarda saç uzatma ve değişik isim koyarak asıl ismi gizleme” konusuna ışık tutan ve bu gerçeği tesadüfen yıllar sonra bu şekilde öğrenmeme sebebiyet veren başka bir eser ile karşılaştımıştım.
Ne yalan söyleyeyim; hakikaten bu “uzun saç” meselesinin altında yatan sebebi bugüne kadar bilmiyordum. Hatta bunun bir sebebinin olabileceği, aklımın ucundan dahi geçmezdi. Belki bazılarınız biliyordu; belki bazılarınız da benim gibi bilmiyordu.
Fakat benim için çok büyük bir anlamı vardı; şöyle ki: Dedemin Dersim-Mameki’nin Mazgirt’e bağlı doğduğum Hezirge köyünde saçlarımı da ta yedi yaşına kadar bu şekilde uzatması, onları aynanın karşısında; “Ez qedae na porê tuye pulkın bıjeri/bu kıvırcık ve uzun saçlarına kurban olayım” diyerekten hemen hemen her gün taramasıydı. Tam hatırlamıyorum ama sanırım saçlarımı köyden taşındığımız Mameki’de 1975’te ilk Türkçe dili ve kelimeleriyle karşılaştığım, Mameki-Gazik’teki Tunceli Öğretmen Okulu bitişiğindeki Hürriyet İlkokulu’na başladığımda kestirmişlerdi…
***
Konuyla alakalı olarak, üniversitede karşılaştığım ikinci eserde yazarın diğer ve bu eserin tamamında Anadolu’da Dersimlileri, “Türk-Zaza-Alevi” olarak nitelediğini, böyle bir “ön kabul-yargı” ile eseri kaleme aldığını belirterek, buna ünlemli bir not düşmek isterim. Keza Dersimliler kendilerini bugüne kadar kahir ekseriyetle inanç kimliği üzerinden tarif etmişlerdir; adeta etnik olarak “kör” kalmışlardır. Bunun sebebi de; muhtemelen birkaç etnik kimliğin yıllarca bu bölgede bir “inanç” şemsiyesi altında adeta bir “kimlikler federasyonu” şeklinde yaşam bulmasıdır.
Bu eserde karşılaştığım bir başka ilginç konu da yine “erkek çocuklar” ile alakalı, “başka bir dilden isim-ad konulması” konusu oldu. Evet, isimlerimiz yıllar içinde çeşitli siyasi-dini ve kültürel akımların etkisiyle ve de cazibesiyle değişmişti. Örneğin; Sey Salla, Mirzali, Gülüzar, Sakine, Sarayi, Xane, Xeycan, Xaskar, Fecire vd. iken evvela Ali, Hasan, Hüseyin, Mustafa, Ayşe, Fatma, Emine olmuş; sonradan da Deniz, Mahir ve Çayan vd. Ve elbette daha sonra da Baran, Sidar, Berfin, Rojda vd. Buna, bir nevi “siyasi, etnik ve dini bir unsurun etkisiyle yaşanan asimilasyon” da diyebiliriz.
Ama konumuz bu değil. Burada mevzu; “erkek çocuğuna gerek saç ile gerek isim ile kız süsü verilerek, onun bir nevi saklanarak, yaşamasını istemeyen metafizik ve mitolojik güçleri karşı onları bu suretle aldatarak korunmaya alınması” meselesidir. “Uzun yıllar gerçek isim yerine başka bir isim verilmesi ve gerçek ismin saklanılması” meselesidir.
***
Tüm bunları düşünür ve yaşarken, gökyüzünde beyaz gri renkleriyle adeta rüzgârla dans edercesine ve sanki acil yapılması gereken bir işleri varmışçasına bir yere koşturup gitme telaşı içerisinde olan bulutları seyrediyordum. Ve güzün geciken yağmurlarıyla bir nebze serinleyen havanın tadı hala hüküm sürmekteydi. Doğa bizimle birlikte yazlık elbiselerini çıkartmış, kışlıkları giymeye hazırlanıyordu. Uzun ve güzel bir kış uykusuna yatma hazırlığı ve telaşındaydı.
Nasıl ki Zerdüş’tün yıllar önce; “Bizim inancımızda mutlu insan; besili hayvanlarıyla dolu bir ağılı, bacası tüten bir evi, karnı tok çocuklarının bahçede oynadığı bir dünyadır” dediği gibi. Ben de her kese, tüm insanlık aleminin çoluk çocuğuyla mutlu mesut, saygılı sevgili yaşadığı bir dünya diliyorum.
Bımanê weşiye de; Xızır, derd u kêder sıma nıdo/kalın sağlıcakla; Hızır, dert keder vermesin!..
* Dersim Aleviliği/Raa Heqi/Dualar, Gulbengler, Ritüeller-Hüseyin Çakmak. Kalan Yayınları.
*2 Dr. Yaşar Kalafat, Eski Türk Dini İzleri/Dini Folklorik Tabakalaşma.
*3 Hüseyin Karataş’a ait bir niteleme.
Dersim Bir Tretoryal (Bölgesel) Kimlik Olabilir mi? Kimlik Tartışması Üzerine – Selman Çiman
“Özgürlük, onu savunma cesaretini taşıyanların hakkıdır.” Pericles
Kimlik ile ilgili tartışmalar yaklaşık ikiyüz yıldır sosyal bilimler dünyasında sürmektedir. Peki kimlik konusu nasıl oluyorda bu kadar karmaşık bir sorun ki sosyal bilim ve siyaset alanının büyük bir problemi haline gelebiliyor. Georg Simmel ‘indedigi gibi “sosyal bilimciler, herhangi bir teorik bakış açısını benimsemeden, riskler almalılar”; sosyal bilimciler doğru sorular soran birer problem kurucu rolü olmalı ki gelişimin ve bilimin dinamigini burdan yakalayabilsinler.
Kimlik tanımında, gelinen aşama ve genel kabul gören temel kriter ve yöntem, bir toplumun kendisini nasıl tanımladığının temel referans olarak kabul edilmesi ve objektif veri olarak alnımasıdır . Bu tanımlama “biz” şeklinde ifade edilen bir aidiyet ve kimlik bilinci, tanımlanmayan bir tarihsel süreç içinde, kültürel, sosyal, ortak ruhi durum, değerler ve normların doğal bir gelişim sürecinde kodlanması ve şekilenmesidir. Masum ve küçük bir sözcük olan “biz”, seçilen sembollere, soyutlamalara, fikirlere, sözcüklere ve hareketlere anlamsal bir birliktelik kazandırır. Bu birlikteliğin büyük kısmını anlamsal uzlaşmaya, hata yalnış anlaşılmalara da dayandırılabilinir. Kimliğe bağlı davranışlar, “biz” dedigimiz noktadaki hali ile kimlik bir özdeşleşme opsiyonu içeriyor ve kimliğin toplumsal boyutunu işaret ediyor.
Toplumsal kimlik bize ait bir şey değil, biz tam tersine o kimliğe aittiz ve bu durum gönülü bir sahiplenmedir. Her toplumsal formasyonda özgül, başka şekilenen bir tarihsel arkaplan olduğunu, bunun da toplumda genel bir bilinç oluşturduğunu görmek gerekir. Bazen bu saydığımız faktörler artabilir ya da eksilebilir de; anlaşılması gereken temel nokta, sosyal fenomenlerin belli tanımsal kalıplara konulamayacağı gerceğidir. Aidiyet, ait olma dediğimiz ilişki bizimle bir anlamlar evreninde kuruluyor ve kültürel zeminde kendini üreterek şekilleniyor. Aidiyet insanın vazgeçilmez unsurlarındandır ve dış etkilerden kaynaklı oluşmaz. Claude Levi-Strauss’un dediği gibi “kimlikte inşa süreci bir karşılıklar ilkesi üzerinde kurulur ve kendi içinde bir değerler, normlar sistemi oluşturur”. “Öteki” kavramı da bu karşıtlık üzerine şekilenen bir tanımdır.
Dersim, limitleri alevi toplumunun demografisinin yaşam alanı olarak tanımlanan bir coğrafya olarak genel bir önkabul görmektedir. Kendisini çevreleyen etno gruplarla bazı benzerlikleri olsa da, kendisine özgü bir toplum ve en çok da “kendisine” benzeyen bir toplumdur.
Sosyal teoride en sorunlu yaklaşım ise, genelemeler yapmak, tanımlar ve kalıplar oluşturmaktır; sosyal olguları ve toplumsal süreçleri bu tanımlar üzerinden açıklamaya çalışmak veya önkabulu yapılan teoriye zorlamak determinizmdir. Oysa sosyal teori spesifik ve kognitif verilere dayanan çeşitli kantitatif bilimsel araştırma metodolojik yöntemleri kullanılarak, degişkenlerin bir çok açıdan birbiri ile ilşkisini anlamak, farklı koşullarda farklı sonuçların çıkabıleceğinin analitik sonuçlarına varmaktır. Kimlik çalışmaları çok daha karmaşık ve içiçe geçen girift sosyal, kültürel, politik ve tarihsel süreçlerin objekif analizlerinin yapılması ve bu bilim disiplinlerinin birbiri ile ilişkisinin analitik bir sentezi yapılmasıyla ancak mümkündür. Bugüne kadar Dersim toplumunun ”eylemindeki nedenselik” davranışsal kalıplar üzerine Max Weber’in deyimile “anlama” temelinde, sosyolojik analizler yapma ekseninde bilimsel çalışmalar ve yaklaşımlar görmek nerde ise yok denecek kadar azdır. Karl Popper’in işaret ettigi gibi; “kendi doğrularımızı kanıtlamaya uğraşmak kadar, yalnışlayacak kanıtlarda aramak gerekli”. Yoksa ampirik dünyayı kendi dünyamıza uydurma çabası olarak, toplumsal dünyayı kendi siyasi teorilerimizi destekleyecek bulgular arayarak yorumlarız.
Ayrıca bir toplumun kimlik yapısı hakkında yargıda bulunmak, politik fikir angajmanlarından dolayı bazı önyargılı tanımlar yapmak bir çok açıdan sorunlu ve etiğe uygun degildir. Nedir bu etiğe uygun olmayan? Aydınlar, politikacılar bir topluma kimlik tayin edemezler, bu yönlü bir sorumlulukları ve görevleri de yoktur; ayrıca bu ahlaki bir durumun ikinci bir boyutu da kimlik atfedilen topluma karşı büyük bir saygısızlıktır ve dayatma içermektedir. Her dayatmanın bir şiddet ve zor içerdiğini, bu dayatmacı yaklaşımın faşizime varabileceğinin sayısız örnekleri tarihte vardır. Ayrıca, kimlik konusu politikanın direkt bir alanı değildir, fakat politikacılar kimliklerin kültürel ve siyasi haklararı üzerine siyaset yapabilirler.
Neden böylesine uzun bir giriş yazısı yazmak zorunda kaldım? Çünkü Dersim kimliği üzerine yapılan tartışmalar yukarda söylediğimiz temel kriterlerden uzak, real durumu anlamak konusunda tutucu ve resmi tarihin getirdiği ezberlerin tekrarı şeklınde yapıldığı için toplumu kamplara bölen içbütülüğünü tehdit eden noktadadır. Bazen de bu tartışmalar ve Kürt kimliğine yapılan itrazlar, Kürt Hareketi tarafından bir tehdit olarak algılanıyordu ve bu tartışmaları yapan aydınlara karşı şiddetin dahi kullanıldığı dönemler de oldu. Umarız ki bundan sonra daha olgun ve demokratik bir zemin oluşur, sağlıklı bir tartışma için.
Dersim, limitleri alevi toplumunun demografisinin yaşam alanı olarak tanımlanan bir coğrafya olarak genel bir önkabul görmektedir. Kendisini çevreleyen etno gruplarla bazı benzerlikleri olsa da, kendisine özgü bir toplum ve en çok da “kendisine” benzeyen bir toplumdur. Aslında her Dersimli bireyde bu kimlik bilinci ve davranışları doğal olarak varolmasına rağmen, ilşkide olduğu politik yapıların manipulasyonu sonucu ya da düşünsel kalıpların yaratığı tahribattan kaynaklı bazen dejenere olmuş bir insan tipi ortaya çıkmaktadır. Örnegin Dersim kültüründe anti oteriter bir karekter vardır. “Herkes ağaye xuyo” felsefesi ve söylemi, yüzlerce yılların kültürel bir birikimi ve şekilenmesinin sonucu olmalı. Ama bügün otoriteleri, baskıcı aygıtları kutsayan, Dersimlileri görmek bir kimlik deformasyonuna iyi bir örnektir. Gerek sosyalist gerk Kürt politik hareketlerinde aktif olarak yer alan Dersimliler, Dersim siyaseti konusunda ikili bir durum yaşamaktadırlar.
Ezilenler bir dönem ikdidara yakın aygıtlara sahip olduklarında, demokratik değerleri içseleştirmemişse ezen kimlikler olabiliyorlar. Bundan bir kaç yıl önce Dersim kimliğinden söz etmenin büyük bir suç olduğu bir dönemi yaşadık.
Bu konuda bir resmi bir de gayri resmi fikileri vardır. Gayri resmi fikirleri bize çok yakın olmasına rağmen, içinde bulundukları siyasal yapılardaki statü, sosyal bağlar ve politik ezber cesur davranmalarını engelleyen temel faktörlerdir. Bu Kimlik deformasyonu toplumlarda ciddi kırılmalar ve travmalar yaratmaktadır. Kürt Hareketi’nin bütün negatif kavramları yükleyerek, hatta öldürülmesine gerekçe olarak teorikleştirdigi “Dersim Kişiliği” tam da, Dersim’in kendine özgü kültürel, sosyal, tarihsel, normlar ve değerlerin yaratığı insan tipidir. Bu teoriyi güçlendirmek için Dersim’den çıkmış bazı anormal kişilere yapılan atıflar bilinçli seçilen bir kitle propağandası yöntemi ve metodudur. (Oysa Kürt politik hareketlerinin kurucu kadrolarının büyük kısmı Dersimli olmasına rağmen bunlardan söz edilmez.) Dersimlilere karşı bu yaklaşımın arkaplanını genel olarak Aleviler’e karşı duyulan kinin, tarihsel önyargının ve nefretinin başka bir şekilde ifade edilmesi olarak anlaşılmalıdır. Ezilenler bir dönem ikdidara yakın aygıtlara sahip olduklarında, demokratik değerleri içseleştirmemişse ezen kimlikler olabiliyorlar. Bundan bir kaç yıl önce Dersim kimliğinden söz etmenin büyük bir suç olduğu bir dönemi yaşadık. Özgürce tartışmanın olanaklarının olmadığı, baskı ve düşünsel şiddetin eğemen olduğu bir otuz yıl yaşadık.
Bu otoriter düşünme tarzının ve pratiğin beslendiği, etkilendiği ve politik kültür haline geldiği bir iklim olmalı. Birincisi İttihat Teraki Hareketi sadece geride soykırımlar ve büyük acılar bırakmadı ayrıca bir düşünsel miras bıraktı. Hayatımızın her alanına nüfuz etmeye çalışan bu pro-faşizim, bizim düşünsel dünyamızı da zehirledi ve özgürce düşmemizi engeleyen ciddi bariyerler ördü, kalıplar oluşturdu. Monolotik düşünme, otoriteye itaat etme, farklılığı bir tehdit olarak algılama, düşman yaratma, sürekli kendisine komplo kurulduğu paronoyası ve faşizimi günlük yaşama enjekte edildigi kültürel, eğitsel, politik söylem bombardımanı. Bu mental durum, aydınları, sosyal ve politik hareketlerin teorik pratik dünyasını şekillendiren, inkar etsek de farklı versiyonlara da işleyen, ideolojik olarak bizim düşünsel dünyamızı besleyen temel kaynak ve düşünme yöntemimizi zehirlemiştir. Kemalizm bu anakronik durumdan ortaya çıkmış ideolojidir.
Bir diğer tersten etmen ise, Lenin’in ulusları tanımlarken oluşturduğu, sosyal bilimlerin de determinist bir yöntem olarak gördüğü, herhangi bir sosyal olgunun anlaşılması için önceden hazırlanmış tanımlar ve kalıplar oluşturulmayacağı ilkesel disiplinine aykırı tanımıdır.
Bir diğer tersten etmen ise, Lenin’in ulusları tanımlarken oluşturduğu, sosyal bilimlerin de determinist bir yöntem olarak gördüğü, herhangi bir sosyal olgunun anlaşılması için önceden hazırlanmış tanımlar ve kalıplar oluşturulmayacağı ilkesel disiplinine aykırı tanımıdır. Sosyalist hareket tarafından bir şablon olarak, etnik gurupları anlamaya çalışırken bu tanım kullanılmiştır. Bu şablonculuk içinde yaşadığımız ve bizi çevreleyen etno guruplara ve halkalara ilişkin ciddi bir tanıma, algılama ve söylem geliştirmemize engel oluşturdu. Onların temel demokratik ve kültürel haklarını savunmamız konusunda doğru bir politika geliştirmemizi engeledi.
Bu düşünsel kalıp öylesine katı bir kalıp haline gelmişti ki, kalıp teoriyi doğal hayatın gerçekliğine zorluyordu. Örnek şöyleydi, adamın yattığı yatak kendisine kısa geliyor ve ayakları yataktan sarkıyor. Bizim yöntemimiz yatağı uzatacağımıza adamın ayaklarını kesiyorduk. Aslında Lenin yaptığı tanıma uygun bir ulus örneği hala yeryüzünde yoktur ve olamaz da. Belki bu tanıma birazcık yakın duran Almanya anılabilinir, ama bu tanıma uydurmaya çalışırsak bir çok boyutu da tartışma konusu olur. Bavyera eyaleti kendisini ayrı gördüğü ve ayrılma taleplerini bazen dillendirdikleri, kendilerine özgü partileri olduğu bir yana, Fransa’da kalan Alzas, İsviçre’deki Almanlar, Avusturya Devleti, İtalya’da kalan güney Tirol, Polanya’daki Almanlar. Mekanik bir düşünce yöntemi ve teorik kalıplarla entelektüel bilgi üretilemez ve bu durum beraberinde özgürlükçü akıl yaratılıcığını da engellemiş olur. Maalesef sosyalist hareketin Dersim konusunda yaşadığı çıkmaz ve yabancılaşma böylesine bir tarihi sürecin yaşanmasına neden oldu.
Dersimin yakın tarihini anlatan “Kürdistan Tarihinde Dersim”adlı kitap, tamamen sofistike yapılandırılmış bir kurgu ve tarih tezi nedeni ile Dersim’de devletin 1937–‘38’de yaptığı, ince detaylarına kadar planladığı büyük trajediye 80 yıl sonra soykırım diyebildik.
Bütün bunlarla birlikte, Dersim tarihi ile ilgili yapılan manipülasyon, yalan ve gerçeklikle hiç bir nesnel bağlantısı olmayan tarih yazımı. Resmi ideolojilerin oluşmasında tarih yazımı ana parametrelerden biri işlevini görür ve toplumda normalleşmeyi sağlamak için bu resmi ideolojiyi kırmak uzun yıllar alabilir. Dersimin yakın tarihini anlatan “Kürdistan Tarihinde Dersim”adlı kitap, tamamen sofistike yapılandırılmış bir kurgu ve tarih tezi nedeni ile Dersim’de devletin 1937–‘38’de yaptığı, ince detaylarına kadar planladığı büyük trajediye 80 yıl sonra soykırım diyebildik. Devlet yaptığı soykırıma meşruluk kazandırmak içın kullandığı bir propağanda ve piskolojik harp yöntemi olarak “isyan ettiler biz de kırdık” söylemini, tersinden bu resmi tarih tezi de bu söylemi güçlendirdi. Biz Dersimlilerde çift taraflı bu manipülasyonun kurbanları olarak 80 yıl boyunca ne kadar isyancı olduğumuzla övündük durduk ve isyan fikrini de sorgulamadan peşin bir kabul olarak benimsedik. Bu resmi ve yalan tarih yazımı ile geçmiş konusunda bilgi sahibi olmadan beyhude bir gelecek kurmaya çalışıyorduk. Tarihin ve insanlığın gördüğü Yahudi, Ermeni Soykırımlarından sonra fiziki olarak, üçüncü büyük soykırım olan “Dersim Soykırımı”nı görememek hangi sosyopiskolojik teori ile açıklanır? Hiç birimiz Gothe’nin ünlü sözünden bir şey anlamamıştık. “Geçmişlerini bilmeyenler, geleceğini kuramazlar”. Bir topluma yapılacak en büyük kötülük soykırım ise, diğeri de tarih bilincini yok etmektir.
Her ulus-devlet yaratma projesi fikri, doğal olmayan ve gönüllü birlikteliğe dayanmayan birer toplum mühendislik projeleridir. Zaza ulusu yaratmaya çalışan ve bunun üzerine bir Zazaistan kurmak isteyen politik eğilim, Dersim gibi kararlı bir kimliği görmezden gelerek, yeni bir travmatik sürecin adımlarını atmaya çalışmaktadır. 21. yüzyılda dünyanın çok kültürlülüğü ve yerellik toplum modellerinin tartışıldığı bir süreçte, tek dile dayanarak bir devlet kurma fikrinin realizasiyonu, insanlığa karşı cinayet işlemeyi planlamak kadar tehlikelidir. Bir fikrin pratikte yapılabilirliği nesnel temellere dayanır. Bugün Dersimlilerin, Bingöl ve Palu ya gitmeye dahi korktuğu ve kimliksel olarak kopuşu yüzyılları bulan yaşanmış bir süreç var. Ayrıca Zaza kimliğini “öteki” gören bir toplumsal realite ile karşıkarşıya olduğumuzu unutmamalıyız. Politika, real olmayan fantaziler üreterek ve torna makinası işlevi gören, dört köşeli bir toplum yaratmak için yapılan bir eylem değildir, aksine nesnel durumun ve sorunların, demokratik normlar zemininde çözümler yaratmak için insanın giriştiği iradi bir eylemdir.
Elli yıldır Kürtler’in verdiği mücadelenin real bir sonucu olarak geldiği yer dili, kültürü, politik retoriği ve söylemi, Kurmanc etnik kimliği üzerine oturuyor ve kurulacak bir siyasi yapılanmada bu dinamik üzerine şekilenecektir. Kürt hareketinin dominant kimliği Kurmanclık’tan dolayı, Kürt hareketi içinde yer alan bir çok Dersimli doğal bir asimlasiyona uğrayarak anadiline büyük bir ilgisizlikle, Kurmanci öğrenerek Kurmanci yazmaya başladı. Oysa kültürel ve siyasi haklar kazanmak için verilen bu mücadele Zazaca’nın kaybolması tehditi ile karşı karşıya gelmesinde rol oynadı. Gerçek durum ise, Dersimliler Kürt hareketi içerisinde önemli bir potansiyele sahip olsalar bile, Dersimlerin önemli bir kesimi kendini bu Kürt kimliğin içinde görmüyor ve toplumda güçlü bir itiraz var.
Kürt hareketi başından itibaren demokratik bir persfektif ve proğram ile etnik guruplara eşit bir noktada dursaydı, hangi sonuçların çıkmış olma olasılığı spesifik olarak kestirmek gerçekten zor ama en azından bu durumda olmayacağımızı söyleyebilirdik. Tamamen bir akademi alanı olan filoloji Kürt miliyetçilerinin yaklaşık yirmi yıldır yapılan bu tartışmalara bir bariyer oluşturmak için, kendi politikalarının mantıksız paradıgmasına kurban edildi. Hala da bu durum devam etmektedir.
Zazaca’nın bağımsız bir dil olduğu akademi dünyasında tartışmasız kabul edilmektedir ve bu konuda çok sayıda bilimsel tez, makale ve çalışma yapılmıştır. Zazaca üzerine Almanya’nın çeşitli üniversitelerinde yapılmış üç de doktora çalışması olduğu halde (Prof. Dr. Ludwig Paul, Dr. Zülfü Selcan, Yrd. Doç. Dr. İlyas Aslan) bu duruma karşı çıkmak cehaletin, bilgisizligin ve kör miliyetçiligin bilime kafa tutmasıdır.
Ayrıca Lehçe teorisinin ve bu paralelde yapılan dil çalışmalarının emeğin boş bir hiç uğruna verilmesinin, dile bir katkısı olmadığı gibi, aksine dilin doğal gelişimine yapılan suni bir müdahale, iyi niyetli çalışmaları da engellemektedir
Ayrıca Lehçe teorisinin ve bu paralelde yapılan dil çalışmalarının emeğin boş bir hiç uğruna verilmesinin, dile bir katkısı olmadığı gibi, aksine dilin doğal gelişimine yapılan suni bir müdahale, iyi niyetli çalışmaları da engellemektedir. Sentetik (Kurmanci, Soranca, Hewramice ve Zazca karışımı) bir dil oluştrma eylemini yaratığı dilin doğal, otantik yapısını bozduğu için bir çeşit deformasyon ve dejenerasyondur.
Ayrıca Amerikalı dilbilimci C. M. Jacobson’la birlikte, Zazaca’yı iyi bilen elli veya altmış Dersimli aydınnın on yıla yakın bir sürede yılda düzenli iki kez bir araya geldiği seminerlerde, Zazaca Doğru Yazım Kuralları ve Zazaca Alfabe oluşturdular. (Bu hafta sonu seminerlerine kendi alanlarında uzman çok sayıda akademisiyenler katıldı. Dilin yapısal konuları ve metodoloji konusunda workshoplar yapıldı). Bu bilimsel çalışma, bu gün batı üniversiteleri tarafından İran Dilleri kürsülerinde Zazaca üzerine yapılmış temel önçalışma olarak kabul edilmektedir. Orayantalist düşünce sistemsizliği ve mikro miliyetçilik mantıksızlığıyla birleşince, her şeyi politikanın bir yan enstrümanı gören yaklaşım, Kurmanci için hazırlanmış bir alfabeyi inatla dayatmaktadır. (Bedirxan Alfabesi, bu alfebenin doğruluğu ve yalnışlığı da Kurmancları ilgilendirir.)
Dersim’in kültürel öğelerini oluşturan gelenek kolleksiyonunda Newroz diye bir Dersim geleneği olmamasına rağmen, bu gün kutlanmaktadır ve bu durum Dersim’e ait bazı geleneklerin (Gağan, Hewtemal, Kormişkan) kaybolmasına neden oldu
Önemli bir nokta daha var ki, bu miliyetçi dalganın süreç içinde yarattığı etki ile kültürel bazı transformasyonların Dersim kültüründe yaşanmasına yol açtı. Dersim’in kültürel öğelerini oluşturan gelenek kolleksiyonunda Newroz diye bir Dersim geleneği olmamasına rağmen, bu gün kutlanmaktadır ve bu durum Dersim’e ait bazı geleneklerin (Gağan, Hewtemal, Kormişkan) kaybolmasına neden oldu. (Newroz, aşırı politize edilmiş tarihte de gerçekliği olmayan bir Kürt “Kimlik Efsanesi”dir. Bu destanı kendi hikayeleri olarak görmektedirler ve kimliğin oluşumunda güçlü bir rolü vardır. Dersim’de ilk Newroz kutlamaları ve dağlara ateşlerin yakılması 1978 de KAWA’cılar tarafından yapılmıştır, bu dönemin KAWA kadrolarından olan Cemil GÜNDOĞAN bu durumla ilgili Nazimiye de yaşanaları, traji- komik durumu bir makalesinde anlatmıştı.)
Yukarıda anlatmaya çalıştığım faktörler, bizim Dersim’i anlamamızı engeleyen temel süreçlerdir. Bu gün Dersim toplumu fiziki varlığı, kültürü, dili, coğrafyası, gelenekleri, toplumsal değerleri ve normları büyük bir tehdit altındadır. Adeta bir uçurumun başında duruyor gibi, ya yere çakılıp paramparça olacak, ya da kanatlanıp uçacak. Bu durum tamamen Dersimlilerin yaratacağı siyaset vizyonu ile ilgili bir süreç olacak. Dersim Meclisi bu nesnel durumun bir sonucu olarak ortaya çıkmış, geniş kapsamlı toplumsal destek bulmuş bir siyaset projesidir. Oliver Wendell Holmes, bu bilinç sıçramasını şöyle açıklar, “Yeni bir fikre doğru genişleyen insan zihni, asla ilk boyuta geri dönmez”. Dersim Meclisi, eski yöntem ve siyaset tarzının yarattığı ahlaki ve sosyal dejenarasyona karşı, yeni demokratik kültür normlarını inşaa ederek ve Dersim siyasetine gelecek persfektifini kazandırarak bir pratikle geleceği şekilendirecek. Ayrıca hiç birimizin, sürekli travmalar yaşamış Dersim toplumunu yeni bir travma yaşatmaya hakkının olmadığı bilinci ve sabrı ile hareket etmemiz gerektiği, gelecek umudunu kırmaya hakkımızın olmadığı sorumluluğuyla.
Bu günün “küresel köy”üne dönen dünyada sorunlara ve kendi sorunlarımıza doğru bir yaklaşım içinde olmamız gerekir ki, geleceğimizle ilgili doğru çözümler üretebilelim. Oysa bügün insanlığın tartıştığı “dayanışma hakları” denilebilecek üçüncu aşama kolektif hakları tartışıyor olmamız gerekiyorken, hala kimlik tartışması yapmaktayız. (Çevre hakları, kültürel haklar, ortak varlıklardan faydalanma, uluslararası barış vb.). Siyaset hem bir çatışma alanı, hem de bir uzlaşma alanıdır. Ayrıca siyaset ahlaktan bağımsız bir davranış degildir.
Dersim Kimligi tarihsel olarak oluşmuş, kararlı ve itirazı olmayan, üzerinde herkesin konsensüs sağladığı bölgesel (tretoryal) bir kimliktir. Bu bölgesel kimlikler, coğrafik bir alana tekabul etseler de bunun arka planında tarihi, kültürel, dilsel, sosyal değerler ve normların bir sentezi olarak oluşurlar.
Dersim Kimligi tarihsel olarak oluşmuş, kararlı ve itirazı olmayan, üzerinde herkesin konsensüs sağladığı bölgesel (tretoryal) bir kimliktir. Bu bölgesel kimlikler, coğrafik bir alana tekabul etseler de bunun arka planında tarihi, kültürel, dilsel, sosyal değerler ve normların bir sentezi olarak oluşurlar. Bölgesel kimliklerin temel espirisi karşılıklı hoşgörü, empati ve toleransdır. Dersim’in kültürel ana eksenini, inançlarının felsefesi, çok etnikli bir toplum oluşmasında temel ve tarihsel bir rol oynamıştır. Dersim kimliğini, altını dolduran etnik farklılıkların bir çatışma alanı olmaktan çıkarmak, modern toplumun değerleri ve demokratik kültür ve eşitlikçi bir persfektifle mümkün olacaktır.
Her defasında “çatışma” anaforuna sürükleyen ve ayrışmayı körükleyen, güvensizlikler yaratan bir dizi sonucu, soğukkanlı analiz etmenin kesinlikle zamanı gelmiştir. Dünyada bölgesel kimlik temelinde devletler kurmuş bir çok siyasal deneyim vardır. İsviçre ve Yogoslavya, kısmen de Belçıka’yı bu kategoriye dahil edebiliriz. Bu siyasal şekilenmelerin temelinde eşitlikçi ve demokratik, herkesi bağlayan toplumsal bir sözleşme ve bağlayıcı anayasal güvenceler ciddi bir rol oynamaktadır. Bu örneklerden Yugoslavya; yedi federal devlet ve bir özerk bölgeden oluşmaktaydı.
Dersim de nüfusun büyük çoğunluğu Kırmanclar (dillerine de Kırmanciki derler) oluştursa da çok dilli ve etnik yapılı bir coğrafıyadır. Bu gerçeklik etnik gurupların tümünü kapsayan ve sayısal çoğunluğuna bakılmaksızın, eşitlikci ve demokratik bir modele ihtiyaç olduğu, bununun da Dersim “Tretoryal (Bölgesel) Kimlik”ği üzerine inşaa edebilecegimizi düşünmekteyiz.
1918 de Korfu anlaşması ile temelleri atılan ve yaklaşık seksenbeş yıl etnik guruplar arasında bir çatısma yaşamadan barış içinde yaşadılar. Batılı enperyal güçler soğuk savaşın biriken kirli enerjisini ve kinini Yugoslavya’ya akıtarak korkunç bir etnik çatışmayı körüklediler. Bu etnik çatışmaların şiddeti öylesine korkunçtu ki, politik literatüre “etnik temizlik” (kirli bir şeyden arınma, temizlenme) diye bir kavram yerleştirdi, arkasında onbinlerce ölü ve büyük bir trajedi bıraktı; bir de soykırımla (Srebrenitsa Soykırımı) sonuçlandı. İsviçre ise yaklaşık yüz yetmiş yıldır, hiç bir etnik çatışmanın yaşanmadıgı dört farklı dilin konuşulduğu, kantonal özerkligin olduğu, “direk demokrasi” ile yönetildiği, insani yaşam kalitesi endeksinin ilk sıralarda olduğu demokratik bir modeldir. Belçika dönem dönem bazı siyasi sorunlar yaşasa da çok dilli ve etnik yapılı durumunu sürdürmektedir. Dersim de nüfusun büyük çoğunluğu Kırmanclar (dillerine de Kırmanciki derler) oluştursa da çok dilli ve etnik yapılı bir coğrafıyadır. Bu gerçeklik etnik gurupların tümünü kapsayan ve sayısal çoğunluğuna bakılmaksızın, eşitlikci ve demokratik bir modele ihtiyaç olduğu, bununun da Dersim “Tretoryal (Bölgesel) Kimlik”ği üzerine inşaa edebilecegimizi düşünmekteyiz. Bu durum etnik gurupların kendi kimliklerini yaşatması ve özgünlüklerini koruması yönünde hiç bir şekilde engel oluşturmaz. Çok kültürlülük insanlığın en büyük miraslarındandır, Dersimliler bu mirasa sahip çıkarak insanlık tarihine katkı yapmış olacaklar. Michel Faucault post-kültürel ve geleceğin demokratik dünyasını tanımlarken, “Hiç bir gerçek kesin ve insanlık dışı bir yasa buyurmamalıdır. Bu ölçüde karşı çıkmak zorunda olduğumuz şey, bir yönetim tipinin ya da sosyal bir gurubun bir diğeri üzerinde sadece dar anlamıyla anlaşılmış iktidarı değil, bütün ikdidar biçimleridir.” Bu toplumsal uzlaşma Dersim siyasetinin önünü açacak güçlü bir anahtar görevi görebilir ve enerjimizi birbirimze kimlik dayatma şeklinde tüketmemiş oluruz.
Son olarak, geçenlerde HDP’de aktif siyaset yapan bir Dersimi ile Dersim Meclisi üzerine sohbet yapma olanağı bulduk. Bu sohbette aslında aynı şeyleri söylüyorduk. Bizim nasıl aynı noktada olduğumuzu, bu duruma nasıl geldiğini sorduk. “Dersim Gerçekliği”, dedi.
Dersimli aydınlar ve politikacılar, sürekli topluma karamsarlık pompalamaktadırlar. Ancak bir noktaya kadar haklı olabilirler. Bizler geleceğimizi görmezsek ve ona uygun davranmazsak sonumuz tıpkı Ezidiler gibi olabilir.
Dersimli aydınlar ve politikacılar, sürekli topluma karamsarlık pompalamaktadırlar. Ancak bir noktaya kadar haklı olabilirler. Bizler geleceğimizi görmezsek ve ona uygun davranmazsak sonumuz tıpkı Ezidiler gibi olabilir. Mezopotamya’nın bir kadim halkını daha büyük bir yıkım ve trajedi ile tarihi vatanları Şengal’den koparılıp dünyanın dört bir yanına sürüklediler. Bu gün kimse Ezidilerin nasıl tekrardan vatanlarına geri dönmelerini malesef tartışmıyor ve bu yönde bir plan ve çabaya sahip değil. Daha çok Şengal’i kimin kontrol edeceği ve hegomonyayı kimin kuracağı kavgası verilmektedir. (Ezidiler, 21 Nisan 2017’de Almanya Parlemontosu’nda, 150 Ezidi temsilci, aydın akademisiyen ve siyasetçinin katıldığı Ezidi Birligi Kongresi yaptılar. Kongre sonuç bildirisinde bir tek Kürt ve Kürdistan ibaresinin geçmediği tamamen Ezidilerin etnik, kültürel, insani ve siyasi taleplerini içeren kararlar aldılar. Dünza Ezidi Kongresi yapmak, 3 Ağustos Ezidi Soykırım Günü olarak kabul edilmesi, Ezidi Soykırımı’nı yapanların uluslararası mahkemelerde yargılanması, Ezidilerin dini ve toplumunun korunması için Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birligi’nin harekete geçmesi, Ezidilerin tarihi yaşam alanlarının yeniden inşaa edilmesi için uluslararası bir master planın hazırlanması ve Şengal üzerinde siyasi rekabetin sürdürenlerin kınanması gibi bir dizi kararlar alındı). Dersimlilerin, Ortadoğu’nun bu barut kokusunda dersler çıkarmaya ihtiyacı var olduğunu düşünüyoruz. Karamsarlık bize ölümü yakınlaştıracaktır. Gramsci bu durumu şöyle açıklamaktamtadır, “Karamsarlık bir ruh halidir, İyimserlik ise bir irade gerektirir”.
Geleceğe dair umutluyuz, zorlu ve kaotik bir süreç olsa da bu irade oluşacaktır, gidişat bu yönde…
“Her vas koka xo sero royeno, her theyr zonê xode waneno.” Sey Qaji
- 06. 2017
Selman Çiman
Editor’un notu: Bu yazıyı uzunluğu nedeni ile bölümler halinde yayınlamayı düşündük ve ilk bölümünü bugün yayınladık. Daha sonra gelen öneriler doğrultusunda yazının tümünü yayınlamak gerekti. Zira Yazının ve yazıdaki fikrin daha iyi anlaşılabilmesi için bölünmeden okunmasının daha doğru olacağı düşünüldü. Böylelikle yazının tümünü okuyucularımızdan ve yazarından özür dileyerek yukarda okuyucularımıza sunuyoruz.
CeKa’nın iddiları LİSAN bilimlerine uyuyor mu?
Dört beş bin yıl önce pagan toplumlar, kavimler döneminden beri var olan “lisanların tarihi” tek tanrılı dinlerin tarihinden çok eskidir. Sivas’tan Tahran’a kadar olan bölgelerde yaşayan kavimlerin tarihini kendi lisanlarını temel alarak bir de lisanlar açısından irdelersek daha önemli, daha eski ve daha ilginç sonuçlara varabiliriz. Çünkü uzun insanlık tarihine bakarsak “tek tanrılı dinler “dünkü çocuk” sayılır.
Anadolu ve Dersim’e ilk tek Tanrılı din Hristiyanlıktır ve bu din ilk defa İsa’dan sonra 300 yıllarında Ermeniler kanalıyla Anadolu’dan Ermenistan’a kadar yayılma imkanı bulmuştur. Yani çağımızdan yaklaşık 1700 yıl önce Dersim’de tek Tanrılı dinler yoktu. Bölgede bu dinlerden dolayı çatışmalar, problemler de yoktu…
Çağımızda bilimsel alanlardaki teknik gelişmelerden dolayı tüm bilim dallarında uzmanlar çoğaldılar. Artık teknik makinelerle bile lisan ve bu lisana ait lehçeler belirlenebiliyor.
Çağımızda “lisan bilimin” üzerine de diplomalı, tahsilli, hakiki uzmanlar çoğaldı. Örneğin; iki yüzyıl önce insanın her hastalığı ve organları tek doktora teslim edilirdi. Oysa şimdi sağlık alanında insanların organlarına göre onlarca uzman doktor bulunuyor.
Lisan üzerine eskiden uzmanlaşma yoktu. Kürtçe ile Zazaca’nın aynı dil olduğu hakkında CeKa’nın alıntılar yaptığı cümleler veya düşünceler artık eskide kaldılar. Çünkü çağımızda lisanları bir çok değişik açıdan inceleyen ve karşılaştırma yapan yeni teknikler bulundu. Fakültelerden mezun olmuş uzmanlar çoğaldı ve daha anlamlı araştırmalar yapıldı. Ayrıca Kırmancki-Zaza dili üzerine fakülte bitirmiş, dilimiz üzerine tezler yazmış Dersimli dil bilimcileri de çoğaldı son yıllarda. Lisan uzmanlarından Dersimli Zülfi Selcan ile Mesut Keskin de Zazaca’nın Kürtçe’den niçin farklı ve ayrı bir dil olduğunu birçok yönüyle açıkladılar. Zazaca’nın Kürtçe’den farklı ve ayrı olduğu üzerine üç Dersimli genç de dilbilimci olarak fakültelerde tezler yazdılar. Anadilimizi bildikleri için bu Dersimli lisan uzmanlarımızın düşüncelerine daha çok güvenmek gerekir.
Alman dil bilimcisi Oscar Mann ile Hollandalı Martin Von Bruinissen de Zazaca ile Kürtçe’nin birbirinden farklı ve ayrı dil olduğunu açıkladılar.
Hem Dersimli uzmanlar, hem de uluslararası lisan uzmanları Zazaca ile Kürtçe üzerine incelemeler, araştırmalar yaptılar. Zazaca ile Kürtçe arasında gırtlak=fonetik=ses bilgisi, morfoloji=şekil bilgisi, sentaks=sözdizimi, leksik=kelime hazinesi bakımından yapılan karşılaştırmalar ve incelemeler sonucunda Zazaca ile Kürtçe’nin birbirinin lehçesi olmadıklarını; birbirinden ayrı lisanlar olduklarını tespit edip açıkladılar. Bunu açıklayan dil uzmanlardan biri de Kürtler’in dostudur. Yine bu lisan uzmanlardan bazıları Zazaca’nın tarihinin Kürtçe’den daha eski olduğunu da belirttiler. CeKa gibiler her nedense bu bilimsel araştırmaları yok sayıyor ve 70 yıl önceki yazılara takılıp kalıyorlar.
Acaba Lisan üzerine yazı yazan CeKa’lar adlarını verdiğim bu uzman profesörlerin lisan hakkında yazdıklarından haberi yok mu? Lisanların tarihi gelişimine dayanmayan; dil bilimlerini inkar eden asparagas ırkçı tezlerin halk içinde tutunma şansları olabilir mi?
Şeref Han’ın yazdıklarına dayanarak Kürtler’in kendileri bile (ve dolayısıyla lisanları da) beş altı asır önce DOĞU Anadolu’ya geldiğini; tek Tanrılı dinlerin ise bu bölgeye 1700 yıl önce geldiğini açıklamıştım. Öyleyse tek Tanrılı dinlerden önce Anadolu’dan Tahran’a kadar olan bölgede dört, beş bin yıl yaşamış olan pagan toplumlar döneminde bu bölgelerde hangi lisanlar vardı? Eğer tarihin labirentleri iyi incelenirse Türkçe’nin ve Kürtçe’nin bahsedilen bölgede olmadığı zamanlarda Sivas’tan ta Tahran’a kadar uzanan bu bölgelerde Zazaca, Ermenice ve Persçe’nin yaygın olarak konuşulduğu tespit edilir. Persler’in İsa’dan önce tüm Anadolu ve Tırakya’yı işgal edip yaklaşık 350 yıl yönettiğini; Dersim bölgesinin Perslere bağlı Ermeni Sarplığı içinde kaldığını bilmeyen bir tarihçi olamaz. Yine Persçe lisanının Kürtçe, Türkçe ve Zazaca’yı etkilediğini bilmeyen bir aydın da yoktur.
Ayrıca pratik hayata bakarak da lisanlar üzerine mantıklı yorumlar yapılabilir. Diller üzerine bir sohbet anında Efendi Yıldız şöyle bir mantıklı yorum yaptı: “Göç eden her halk gittiği ülkede baskın ve yaygın olan lisanı öğrenmek zorunda kalır. Son yıllarda Türkiye’ye gelen Suriyeliler ülkede yaygın olan Türkçeyi öğrenmek zorunda kaldılar. Bin yıllarında Türk boylarıyla birlikte gelip Dersim’den Erzurum’a kadar olan bölgede Saltuklu Beyliği’ni kuran Kızılbaş Sarısaltukluların ana dili Türkçeydi. Eğer bu bölgede Türkçe baskın ve yaygın olsaydı ana dilleri Türkçe olarak kalırdı. Bu bölgede Kürtçe yaygın ve baskın olsaydı; Sarusaltıklular Kürtçe öğrenmek zorunda kalırdı. Oysa Sarusaltukluların %90’ının zamanla Zazaca (Dersimce) öğrendi. Öğrenmekle kalmadı Sarı Saltukluların ana dilleri Zazaca oldu. Sadece bu durum bile bu bölgelerde Zazaca’nın çok eskiden beri baskın ve yaygın olduğunun bir delilidir.” Bu yorum mantıklı değil mi?
Sonuç olarak ırklar, dinler ve lisanlar arasındaki tarihi ilişkileri, tarihi gelişmeleri bilmeyenlerin, dil uzmanlarının bu alanda yazdıklarını önemsemeyenlerin elbette ki, lisan bilimine göre Kırmancki=Zazaca ile Kürtçe’nin tarihi köklerinin çok farklı ve ayrı olduğundan haberi olmaz. Dilbilim uzmanlarını önemsemeyen; tarihteki gelişimleri, dönüşümleri ve halkların yerleşim yerlerini görmezden gelen ve her şeye son yarım asırdaki ırkçı gözlükle bakan CeKa gibiler konuştuğu anadilini bile doğru tercüme etmiyor; Zazaca’yı bildiği halde çarpıtarak tercüme ediyorlar.
Örneğin “Ma Kırmancime” söylemini “Biz Kürdüz” diye tercüme ediyor CeKa gibiler.
Oysa “sözlü tarih” için Dersim’de yapılan alan çalışmalarında evlerine gidilen yüzlerce yaşlı Dersimli’nin anadiliyle konuştuğu CD’lerde “Ez Kırmancki zanon, Kırdaşki ki zanon, Tırki ki zanon” dediği tespit edildi. Üç farklı dili konuştuğuna vurgu yapıyorlar. Kamillerimizin otantik ve en masumane duygularla yaptığı konuşmaları bazı televizyon ekranlarındaki röportajlardan da tespit edebilirsiniz.
Kamillerimiz yukarıdaki cümlede bulunan Kırmancki kelimesi ile Alevi Dersim halkının dilini, Kırdaşki kelimesi ile Alevi olan ve Kürtçe konuşanları, Tırki ile Türkçeyi kast ediyor. Saf ve temiz yürekli kamillerimizin kendi anadiliyle yaptıkları otantik konuşmalarda hile aranamaz herhalde. Bizler ana dilimiz olan Kırmancki diline göre düşünürsek; Zaza kelimesi Zazaca konuşan Sünniler anlamında kullanılır. Ma Kırmancime, “İ Khurê” derken ise Kürt komşularının hem dil, hem de inanç bakımından Dersimlilerden ayrı olduğuna vurgu yaparlar.
Khuri kelimesi Kürtçe konuşan ve inancı Sünni-Şafii olanlar için kullanılır. Anadilimizi çok iyi bilen CeKa’nın köylüleri de, babası ve dedesi de CeKa’nın Ma Kırmancime deyimini Kürt olarak tercüme ettiğini duysa “Ne lao CeKo, CeKo! Tı sa vanay?” derlerdi.
Ta baştan beri saydığım bütün tarihi gerçekleri, dinsel çatışmaları ve dil uzmanlarının incelemelerini bir an görmezden gelip bugünkü hayatın pratiğine dönelim. Örneğin gönüllü asimile olmayı kabullenmiş olan bizim CeKa ana diliyle yazılmış bir sayfalık yazıyı Zazaca bilmeyen Diyarbakırlı veya Iraklı bir Kürde verse acaba % 5 ini tercüme edebilirler mi? Hayatın içindeki bu somut durum bile az önce adlarını yazdığımız lisan uzmanlarını haklı çıkarmaz mı? Bundan dolayı diyorum ki, lisan biliminde, hem tarihi ve toplumsal belleğimizde yeri olmayan, yani açık deyimle bilimsel olmayan bazı ırkçı söylem ve algılarla, hem de ısmarlama yazılarla halkımızı kandırıp yanlış yönlendirmek imkansızdır, ayrıca etik bir tavır da değildir…
Gelin şu iki söylemi hep beraber yorumlayalım, biraz da üstüne kafa yoralım. Olmaz mı?
Nasıl yani?
Şöyle ki: Birinci söylemde ki “Qereçarseme”‘ demekle, kişi Kara Çarşamba mı demek istiyor acaba? Veya insan bunu şöyle de algılar, “Fukara Kara Çarşamba diyeceğine, dili tam dönmediği için “Qereçarseme” diyor.
Şimdi gelelim ikinci söyleme. Yani “QERA ÇHAR SEMI”ye:
Bir kere “qer” dilimizde bir renk adıdır. Anlamı da esmer demektir. Aynı zamanda hem kızlara ve hem de erkek çoçuklara koşulan bir isimdir. Sözgelimi bayan ise Qere, (çêneka Qere / esmer kız); erkek ise Qer (laceko – layıko qer / esmer oğlan) deriz.
Türkçe’deki kara renge ise biz kendi dilimizle “şa” deriz.
Qera Çhar Semı(ye) söylemimizi açmaya devam edelim. Biz, “Qera dı çıme” dediğimizde ne anlyoruz? İki gözlü esmer (kadın-kız) anlamıyor muyuz? Evet öyle. Peki, biz “Qera çhar mêrdiye” dediğimizde ne anlarız? “Dört kocalı esmer” (kadın) anlamış olmuyor muyuz?
Devam edelim, “çhar” dilimizde dört (4) rakamı demektir.
“Semı / seme” bizde hem bir kız, kadın ismidir, hem de haftanın günlerinden Cumartesi günün ismidir. Aynı zamanda mitilojik anlamda tanrıçadır.
“Sêm,”veya “Sem” ise bir erkek ismidir, aynı zamanda gümüş ve İran’i halklarda adını haftanın beş gününe veren Güneş Tanrısı’dır, gökyüzünde durur.
Seme/Semı: Cumartesi
Bazar: Pazar
Dı-seme: Pazartesi
Sê-seme: Salı
Çhar-seme: Çarşamba
Phonc-seme: Perşembe
Yêne: Cuma
Pêyêni: Cumartesi
Söylemimizi bir kez daha yazalım: “Qera Çhar Semı(ye) veya Qera Çhar Seme(y)”.
Anlamı dört (4) Pazarlı, dört Pazar’a ait, dört defa Tanrı Sema (Tanırıya) ait esmer demek değil midir?
Bu çağrışımda ben, esmer Seme ile Sêm’ın çiftleşmelerini anlıyorum:
Bizim kutsal saydığımız Hautamalo Qıc (hautê Marti) ile Hautamalo Pil’de doğamız döllenir, doğa tüm canlılarıyla birlikte tazelenir, yeni bir hayat başlar.
Börtü böcekler “mor u mulawıni lona xora vecinê teber”, büyük- küçük baş hayvanlar doğurur, ağaçlara su girer. Çeşme suları bollaşır, günler uzar. Gök şimşek çakar, yağmurlar toprak anaya düşer, otlar, çiçekler yeşerir. Kuşlar yuva yapar, yumurtalarını bırakırlar.
Daha ne olur?
- Çeşme suları oluk oluk akar, bollaşır. Kışın sonu geldiği, baharın başladığını çağrıştırır. Leylekler gelir görünürler. Suquling (turnalar) gelir.
- Havaya cemre düşer (tani kona howa).
- Toprağa cemre düşer (tani kona hard).
- Suya cemre düşer (tani kona awe).
Qera Çhar Semı(ye) söylemi bana doğanın döllenme, döllendirme, doğuran ve doğurtan olayını çağrıştırır.
Döllenen kim? Qere. Yani Toprak Ana. Toprak rengi nasıl? Qer-esmer, esmer bayana benzetiliyor.
Dölleyen kim? Sem veya Sêm’dır. Kimi döllüyor? Toprak Ana’yı, yani Qere’yi.
Ne ile döllüyor?
Havaya, suya, toprağa bıraktığı ısısıyla (cemreyle). Başka neyle döllüyor? Gökyüzünden toprağa bıraktığı yağmuruyla. Sem veya Sêm nerde duruyordu? Mitolojiye göre gökte duruyor. Ve Güneş tanrısıydı. Benzetme manasında köyde analarımız bile kendi aralarında şöyle dediklerine şahit olmadık mı? “Ciniye herda, cüamerd asmeno”. Burda ki söylemden kadın için asla ve asla aşağılayıcı bir anlam çıkarılmamalı. Burda kadın döllenen, doğurandır; erkek ise dölleyendir.
Söylemimizin neresine bakarsak bakalım, “QERA ÇHAR SEME(y)”denilen şey doğanın döllenmesi ve doğurması demektir; QERE ÇARSEME, yani Kara Çarşamba değildir. Bana göre doğrusu QERA ÇHAR SEME(y)’dir. Veya şunu “QERÉ ÇHAR SEME(y)” şeklinde formüle etsek dahi dört esmer (bayan) sahibi “Qer” anlamı çıkar. Bu da demektir ki, dünyamız dört pazar günü boyunca dölleniyor.
Ben köyde yaşadığım müdetçe Hautemalo Qıc’ı ve Hautomalo Pil’i hep kutlardık. Ölüler adına her ev gücüne göre ziyafet çekerdi, komşular gider yerlerdi. Ölü kaldıran mılayı getirir, dua okuturdu. Sabah erken çeşmeye gider taze su getirir eve serperlerdi. Senenin ilk gök gürlemesi olduğunda “serrı kota buria ver / sene doğum sancısı çekiyor” derlerdi. İlk yağmur yağdığı zaman, “ya Rama Usari, to hometa xorê rıskê de xer neşib ke”, der ve dua ederlerdi.
Annem bize “lacêm sodır lêl ra, dar u berê abani eno secde. Kam kı rew ravezo, sero leçega xo berco gılê darı ser, çı dilegê xo kı bıbe, dilegê xo qebul benê. Çı mıradê xo kı bıbê, mıradê xo enê hurendi”, derdi. (…)
Atalarımız bize Hautemal’ı anlatırlardı. Newrozu bilmezlerdi.
Hautemalê sarê ma Bımbarek bo.
DERSİM MECLİSİ
KÜLTÜR-EDEBİYAT-SANAT-FELSEFE AVRUPA KOMİSYONU
Rae Xaq-Raâ Xızıri ya da Kızılbaş Yol felsefesini özellikle son bin yıl içinde (son yüzyıl en önemli dönemdir) ciddi şekilde erozyona uğrattık. Yine bu felsefe, çağının kamilini (Haq dilini-kelamını) Hakk sözcüsü olarak kabul eder ve bu sözcü çağın diliyle konuşur. Tıpkı çam ağacı gibidir, kendini budayıp kendine yem ettikçe yeni dalların filizlenmesini sağlar, zamana ayak uydurur. Bu uyumun tek kuralı, “Bilime yani çerağ (ışık) olarak kabul edilen bilime sırtını dönmemekten” oluşur. Bu nedenle, Kızılbaşlar asıllarını kaybetmeden, bulundukları koşullara saygı duyarlar. Bu saygı duruş, biat-teslimiyet-itaat şeklinde olmayıp, aslını koruyarak saygı duyuş prensibiyle varoluşunu sürer. Kısacası, harf, yazı, işaret gibi maddesel görüntüler kaptan ibaret olup, aslolan mana dediğimiz iç duygudur. Yani; sözün tınısı,
rengi, duygusu, niyeti, batın içeriğidir. Bu nedenle, yazılı anlatıma pek güvenmemiştir, insan sıfatını yazılı tek kaynak olarak kabul etmiştir. (Duygu, düşünce, içsel dışavurum-tanrı sıfatı) Aynı zamanda yazılı anlatım, gelişme önünde engeldir, dogmacı ve Ortodoks bir yapıya sahiptir. Muhafazakar ve itaatci düşünceyle kazık çakar zamana. Yani, Kızılbaşlık ile diğer inançlar arasında en büyük fark burada yatar. Biri, inanç için aklını rehin verirken, diğeri inançtan akla sıçrarken, inancı ipotek olarak vererek bilimi ve felsefeyi, evrensel bütünlük ve barışı önceler.
Soru şu; Yazılı kaynak olmadığına göre, katmanlaşmış sel altındaki öze nasıl ulaşacağız. Bunun için yapılacak tek şey, yine Kızılbaş felsefesine sarılarak, zamanın esnekliği ile oynamaktır. Yani zamanı ileri ve geriye doğru sarma metotlarını yeniden tanımaktır. Bizde, zamanın verilerinden hareketle geçmişe doğru giderek, özü yeniden bulmaya çalışacağız, bunu yaparken ise evrensel yasalara ve gerçekliklere sırt dönmeyeceğiz, zamanın Hakk sesi olacağız.
Biat etmekten kaçınan, kırklar meclisinde Peygamberliği, kitabı, çokluğu, ırkçılığı, ümmetçiliği, evrensel çokluğu ret eden yapı, sistem tarafından birkaç şekilde yok edilmeye çalışıldı. İçteki kurtçuklar ve dışarıdaki balta darbeleri ile zedelenen bu yapı, hastalanmıştır. Entelektüel birikimi olan, aydın-sanatçı-kültür ve düşünsel insanlar bir araya gelerek bu hastaya şifa vermek zorundadır. Bunu, ne benim için, ne de şu anki insanlar için değil, gelecek nesiller ve evrensel barış için yapmak zorundadır. Aşağıda maddeler halinde ifade edilen konularda acilen çalışmalara başlamak zorunda olan aydınlar;
1-Edebi eserler,
2-Tarihsel eserler, verilen, bilimsel incelemelerin tasnifi, ayıklanması, gün yüzüne gerçeğin çıkarılması,
3-Folklorik yapılar. ( Bir coğrafyada yaşayan halkın kültür ürünlerini, sözlü edebiyatını, geleneklerini, törelerini, inançlarını, mutfağını, müziğini, oyunlarını, halk hekimliğini inceleyerek; bunların birbirleriyle ilişkilerini belirten, kaynak, evrim, yayılım, değişim, etkileşim vb. sorunlarını çözmeye, sonuç, kural, kuram ve yasaları bulmaya çalışan bilim dalı, folklor, halkiyat.)
4-Kilim, halı, taş oymacılığı, ahşap işçiliği gibi el sanatlarının, sembollerini, renklerini, renklerin bağıntılarını ve duygusal anlatımını, batın içeriğini inceleyen kişiler…
5-Klamlar, duazimamlar, deyişler, ağıtlar, türküler, masallar, ninniler, tekerlemeler vs incelenmesi, ayıklanması, eksikliklerin tamamlanması ve geçmişe yolculuk.
6-Müzik aletleri, yapımı, icrası, sözler ile ritim arasındaki duygusal, renksel, titreşimsel bağ…
7-Geçmişten günümüze gelen sözsel ve yazımsal (az da olsa) mitoloji, felsefe, toplumsal örgüler üzerinde yapılacak çalışmalar…
8-Yerel kıyafetler, kıyafet renkleri, kesimi, motifleri ile yaşam arasındaki, kültürel bağları irdeleme, örneklendirme, yapılandırma, ayıklama..
9-Şifalı bitkiler, hastalıklar hakkında yapılan çalışmalar, coğrafyada yetişen endemik bitkilerin sağlık üzerindeki etkileşimi, tarımsal ürünler ve orjin tohumlama çalışmaları..
10-Ay takviminin kullanımı, insanlar ve coğrafya üzerindeki etkisi, bu etki sonucu üretim-hasat-tüketim kültürünü inceleme..
11-Ruhsal tedavilerde uygulanan, enerji-sağılım-maddeler ilişkisi (tase neweşiye gibi) iksirler, doğal madenlerin kullanımı ve etkilerini araştırma…
12-Felsefi olarak ritüellerin ruhani ve maddesel nedenleri, etkileri, sonuçları, toplumsal bağ üzerindeki iz düşümü…
13-Yemek kültürü, sofra paylaşımı, öncelikler ve bunların altında yatan neden-sonuç ve yapılanma üzerindeki etkileri…
14-Coğrafik yapı, yerleşimler, mezar türevleri, semboller, topografik çalışmalar, iklim ve insan ilişkisi, iklimsel ve coğrafyasal şekillenme, göç var ise göç yolları, sınırlar vs
15-Jar u Diyar coğrafyasında, Jiarların gerçek hikayesi, hikaye içine gizlenen bilgiler, ocakların özellikleri ve birbirleri ile olan ilişkileri, ruhani derinlikleri, ezoterik bilgileri…
Yukarıda yazılan maddeler dışında elbette eklenecek maddeler vardır. Ehli ve araştırmacısı elinde yeniden şekillenecek kültürel-sanat-edebiyat-folklorik birikimler, bilimsel kurullar tarafından masaya yatırılacak ve titizlikle incelenerek zaman-yapılanma-oluşum üzerinde bilimsel gerçekliğe uygun yapılanmalara doğru yol alacaktır.
Bu anlamda, Avrupa Dersim Meclisi Kültür-Edebiyat-Sanat komisyonu içinde duyarlı olan her Dersimli’nin yer almasını bekliyoruz. Kural şu; Dersimin sofrasından yemek yerken, başkasının adına kılıç sallamamak! Kaybolan bu kültürün Endemik yapısına sahip çıkarken, bu felsefeyi geleceğe taşımak için mücadele vermek. Evrensel bütünlüğe, barışa, sevgiye, hümanist ve doğacı yapısına katkı sağlamak, evrensel güzelliğe bir katkıdır aynı zamanda.
Uluslar arası örgütler, parlamentolar, sanat çevreleri ile iletişim içinde olup, çalışmaları Uluslar arası arenaya taşıyacak kolektif çalışma-akıl ile bütünleşecek; Ressam, Şair, Fotoğrafçı, Araştırmacı, Yazar, Görsel ve işitsel sanat insanları, Müzisyenler, el sanatları sanatçıları vs tüm aydın-akademisyen-entelektüel birikimi olan sanatçılara çağrıdır
Bu yapılanmada yetkin ve sorumluluklarını kolektif ruh ile birleştirecek aydınları aramızda görmek hepimize Dersime güç verirken -kendisiyle yeniden tanışmasını sağlayacak, savruluşu engelleyecektir.
Ça „mayin“i en zêde Gola Dêsımi de estê?
 Kimlik Olabilir mi? Kimlik Tartışması Üzerine){kind=link}
 Mİ? – Celal Taş){kind=link}
