Değerli dostlar,
Dersim Meclisi Avrupa ayağı kuruluşunu ilan ettikten sonra önüne Dersim Kongresi’ni toplama ve aynı zaman da Türkiye Dersim Daisporası ve Merkez Dersim Meclis çalışmalarına da katkıda bulunmak, yardımcı olmak, koordine etmek amacıyla, birden fazla komisyon ve atölye çalışma grupları oluşturulması kararı alınmıştı.
Önerilen o komisyonlardan biri de «Uluslararası İlişkiler-Diplomasi ve Hukuk Komisyonu» idi. Bu komisyon çalışmalarında benim de yer almam önerilmişti.
Uluslararası ilişkiler ve Hukuk Komisyonu’na ve Genel olarak meclis bünyesinde oluşturulacak diğer komisyonlara dair arkadaşlara bir çalışma planı önermiştim.
Bazı tartışmaların önünü açar düşüncesiyle Meclis Yürütme ve İdare Kuruluna önerdiğim o çalışma planını kamuoyuyla paylaşmak istedim.
Sevgiler, saygılar
Bana göre bu komisyonun asıl işi, her halk gibi Dersim Halkı’nın da doğuştan hak ettiği; ayrı bir dili, ayrı bir inancı, ayrı bir tarihi, ayrı bir ruhi şekillenmesi, üstünde asırlardır yaşadığı ayrı bir toprak parçası ve bu toprak parçası üzerinde belli bir nüfus bütünlüğünü koruyarak varlığını sürdürdüğü…, onun sahip olduğu etnik ve kültürel kimliğinin günlük yaşamdaki yerini araştırıp, yasal ve hukuki boyutlarını inceleyip, ulusal ve uluslararası anlaşmalardaki resmi dayanaklarını ortaya çıkarıp, insani boyutlarını önde tutup, gün yüzüne çıkarıp, herkes tarafından kabul görebilecek bir biçimde, ulusal ve uluslararası kamuoyuna sunmak olmalıdır.
Bu saydığım özelliklerin ispatı ve uluslararası boyutta kabulü ise, ancak inandırıcı ve reel bilgilerle ortaya konulacak raporlar ve savunma dosyalarıyla mümkün olacaktır.
Bunun en iyi şekilde yapılması da, ancak bu alanda çalışma yürüten veya uzun yıllardır bu konularda araştırma yapan ve uzmanlık düzeyinde bilgi sahibi olan kişilerin uğraş ve çabalarıyla mümkün olacaktır.
Komisyon, rapor niteliğinde, Dersim’e dair bilimsel kriterlere ve niteliklere sahip birçok alanda araştırmaya dayalı ciddi dosyalar hazırlaması gerekiyor. Bunları 4 ana ve 3 ek dosya biçiminde hazırlanmasını gerekli buluyorum.
Bu dosyaları önem sırasına göre şöyle özetleyebiliriz
1. Dersim’in Doğa ve Ekolojik Kültür Mirası’na dair Rapor
Dersim halkının ne zamandan beri bu topraklar üzerinde varlığını sürdürdüğünü, var olduğundan buyana , üzerinde yaşadığı bu doğa ve kültürü nasıl var ettiğini, nasıl koruduğunu dile getiren, Dersim’in doğa ve kültürel mirasının neler olduğunu, doğa ve kültürel mirastan ne anladığımızı, doğanın Dersim kültüründe ve Dersim Halkı’nın günlük yaşamında ne anlama geldiğini, doğanın dersim halkı üzerinde günlük hayatın akışı seyrinde, kuşaklara yayılarak ruhsal-psikolojik ve kişisel dengesini nasıl sağladığını veya etkileyip bozduğunu anlatmak.
Bunları sabit verilerle örnekleyerek, dile getiren, anlatan söyleşileri, fotoğrafları, mitolojik hikayeleri, periyodik ritüelleri ve etkinlikleri rapor eden bir dosyanın hazırlanması.
- Bu kültür ve doğa mirasına, merkezi veya yerel resmi devlet otoriteleri ya da başka güçler tarafından ilk saldırıların ne zamandan bu yana, nasıl ve ne gerekçelerle yapıldığını, hangi amaçlarla bu mirasın ve değerlerin tahrip edildiğini gösteren, ispatlayan, kanıtlayan resmi belge ve bilgilerin eklenip sunulması
- Milli parkların isimleri ve kabul-ilan tarihleri
- Bunların korunup korunmadığına dair bilgiler
- O bölgede var olan endemik bitki türleri ve hayvan çeşitleri
- Korunan ve kutsanan, göl, ırmak, çeşme, pınar, dağ, ağaç ve yer isimleri
- Tahrip edilen veya yok edilen tarihi köprü, bent, yol vs. yer isimleri
- Doğa tahribatına sebebiyet veren, işletilen veya işletmeye açılan barajlar, maden ocakları, fabrikalar, taş ocakları vs. işletmelerin, kurumların isimleri.
2. Dersim’in İtikat ve İnanç Kültürüne dair Rapor
Dersim halkının inanç ve itikat ritüellerini nasıl yaşadığını, itikat ve inanç önderleri diye adlandırdığı ruhani liderlerini nasıl seçtiğini, kıstas ve kriterlerin neler olduğunu, bunların görev ve sorunluluklarının nasıl ve kimler tarafından belirlendiğini ve hangi görevleri yerine getirmekle sorumlu olduklarını; mürşid, pir, dede, rayver, talıv, müsahip, kirve, ocak, aşiret ilişkisinin, görev ve sorumluluğunun, hiyerarşik mi dairesel mi, nasıl bir idare mekanizması içinde yaşadıklarını anlatan bir dosya hazırlanması.
- Dersim coğrafyasında eski haliyle görev ve sorumluluğunu yerine getiren, yürüten ve işleten inanç ve itikat önderleri hala var mıdır? Varsa bunlar nerelerde, hangi aşiret veya ocaklar içerisinde görevlerini yürütüyorlar? Eğer yoksa ne zamandan beri yok edildiklerini ve bunların yerine kimlerin getirildiğinin ve ne adına getirildiğinin açığa çıkarılması
- Dersim coğrafyasında (merkez ve civarında) ibadet merkezleri ve ritüellerin yaşandığı, var olduğu yerler, ziyaretler, türbe ve nişangah isimleri ve nerelerde bulunduğunun tespit edilmesi
- Bu ziyaret ve inanç merkezlerinin hangi tarihe kadar korunduğu, işlev gördüğü, ne zamandan sonra ve kimler tarafından işlevsiz hale getirildiği, yerine ne tür inanç ve ibadet biçiminin yerleştirildiğinin tespit edilmesi
- Dersimde ilk caminin ne zaman, nerde ve hangi hükümet tarafında inşa edildiğinin tespit edilmesi
- Dersimde en çok caminin hangi dönemde ve hangi siyasi iktidar tarafından yaptırıldığının tespit edilmesi.
3. Dersim Satüsüne dair uluslararası sözleşme ve anlaşmalar:
Üçüncü dosyamızın içeriğini; uluslararası sözleşme ve anlaşmaların incelenip, Dersim halkını ilgilendiren maddelerin neler olduğunun açığa çıkarıldığı bir dosya olması düşünülüyor. Bu dosya bize uluslararası kurum ve kuruluşlar nezdinde, Dersim halkının dil, inanç ve etnik-kültürel kimlik savunmasında hukuksal ve resmi bir dayanak sağlayacaktır.
- Başta Lozan anlaşması, Paris Barış Anlaşması ve Sevr Sözleşmesi olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti devleti adına uluslararası yetkili kurum ve ülkelerle yapılan bütün anlaşmaların incelenmesini
- Anadolu’da yaşayan, Türk ve Kürt milleti dışında kendini tanımlayan ve farklı bir dil konuşan, İslam ve Sünni inancı dışında farklı bir inanca ve kültürel özelliğe sahip olan azınlık haklarının neler olduğunun bilinmesini, bulunup ortaya çıkarılmasını.
- Bu etnik-azınlıklara tanınan insan hak ve özgürlüklerini, öngörülen etnik ve kültürel hakların neler olduğunu açığa çıkaran bir dosya.
4. Dersim’in Son 40-45 Yılını Kapsayan Siyasi Rapor
Dördüncü ve son ana dosyanın Dersim’de yaşanan son 40-45 yıllık yakın siyasi tarihin incelenmesine ayrılması gerekir. Dersim’de son 40 yılın siyasi mücadelesinin getirisi ve götürüsünü bağımsız ve objektif bir gözle ele alıp irdeleyen, sosyolojik ve politik analize dayalı bir rapor olması arzulanıyor.
Bugün gelinen aşamada, özellikle merkezi Dersim coğrafyasında ve Dersim halkı üzerinde yürütülen siyasetin ve var olan yapılanmaların bir muhasebesinin yapılması şart gibi gözüküyor. Yapılması öngörülen bu muhasebe, bir nevi Dersimlinin iç ve dış siyasi hesaplaşmasını, özeleştirisini içermeli. Hazırlayacağımız bu politik rapor, kendimizle halkımız arasında bir yüzleşme niteliğini taşımalı.
A) Dersimliler arasında yürütülen politik çalışmalar hangi koşullarda, hangi amaçlarla başlatıldı, nasıl bir süreç ve biçim aldı?
- 1970’lerden itibaren, devlet yanlısı ya da devlet karşıtı var olan ilk parti, örgüt veya siyasi oluşumlar hangileriydi?
- Türkiye diasporasında bulunan ya da Türkiye’nin farklı kentlerine sürgün edilen, göç eden, ya da ekonomik sebeplerden dolayı geçici süreler için Dersim’den ayrılan bireylerin veya nüfusun tekrar Dersime dönüşüyle mi bu siyasi oluşumlar başlatıldı, yoksa Dersim’de yaşayan bireylerin kendi özgün uğraş ve çabalarıyla mı başlatıldı?
- Dersim’de ilk siyasi hareket ve oluşumlar hangi kesim içerisinde, hangi eksende başlatıldı, ilgi ve kabul gördü, destek ve nüfus buldu.
Genç kesim içerisinde mi, memur kesim içerisinde mi, köylü kesim içerisinde mi, ücretli çalışan işçi kesim içerisinde mi, emek sermaye çelişkisinin yarattığı toplumsal ve sınıfsal kamplaşma ve kutuplaşmanın mı yol açtığı bir ilgiydi?
- Dersim halkının politikaya ilgi duyması hangi talepler ekseninde baş gösterdi?
- Kimlik veya etnik sorunlar ekseninde mi (Alevilik, Kürtlük, Türklük, Zazalık vs.)
- Geçmişe dayalı tarihi bir hesaplaşma eksenli miydi? (Dersim 38 veya daha öncesi vs.)
B) Bu politik faaliyetin Dersim halkı üzerinde yarattığı etki ve yol açtığı sonuçlar nelerdi? Bu süreçte elde ettiğimiz etnik kimlik ve kültürel haklar, ekonomik, siyasi kazanım ve mevzilerimiz neler oldu?
- Devlete karşı verilen mücadelenin Dersim halkına sağladığı avantajlar neler oldu?
- Bu politik mücadele sonucunda resmi devlet yapısının Dersim halkının hak talebi karşısında gerilediği alanlar oldu mu, olduysa nerelerde geriledi?
- Dersim halkının sağladığı kazanımlar oldu mu, olduysa hangi alanlarda oldu ve bunlar nelerdir?
C) Dersim’de ihlal edilen İnsan Hak ve Özgürlüklerine dair neler yaşandı?
- Son 40 yılda Dersim nüfusunun artışı veya eksilmesinin boyutu hangi düzeyde oldu?
- Son 40 yılda Dersim nüfusunun göç oranı neydi, bunun artış gösterdiği özel dönemler hangi tarihlere tekabül ediyor?
- O dönemden günümüze, Dersim’de boşaltılan köy sayısı ve kalan köy sayısı ne düzeyde?
- Devlet güçleri tarafından katledilen veya kaybedilen sivil Dersimli insan sayısı ne kadar?
- Siyasi yapılar içerisinde yer alıp, devlet güçleri tarafından öldürülerek kaybettiğimiz örgüt mensubu Dersimli insan sayısı ne düzeydedir?
- Ayrıca şu veya bu sebeplerden dolayı çeşitli örgüt veya partiler tarafından öldürülen veya infaz edilen insan sayısı ne kadardır?
Yukarda yapılmasını önderdiğim 4 ana dosyanın dışında ayrıca ek olarak 3 dosya çalışması daha öneriyorum.
1. Zazaca diline dair ve Dersim’in bir kesmi tarafından ve esas olarak ta Koçgirililer tarafından konuşulan Kırdaşki (Kurmanci) dediğimiz her iki dile dair raporun hazırlanması.
- Şu an Zazaca (Kırmançki) konuşan nüfus sayısı ve bölgelere göre dağılımı nedir?
- Dersim-Memekiye’de ve Koçgiri’de Kırdaşki (Kurmanci) konuşan nufus sayısı nedir?
- Zazaca dil eğitimi veren resmi kurum ve kuruluşlar hangileridir ve nerde bu hizmeti veriyorlar?
- Dersim’in Kırdaşki dilinde dil kursu veren bir kurum ve kuruluş var mıdır?
- Bu kurslara veya eğitime giden öğrenci sayısı ne kadardır?
- Zazaca süreli veya farklı periyodlarla yayın yapan gazete, dergi, radyo, televizyon var mıdır, varsa hangileri ve ne kadardır?
- Devletin bu eğitime veya kurslara bir desteği, yardımı ya da engeli var mıdır?
- Zazaca dilinden veya başka dillerde Zaza diline dair yazılan ve çıkarılan sözlük, kitap, araştırma, ders kitapları ve kaynakları nelerdir.
2. Dersimin etnik-kültürel kimliğine dair yapılan çalışma ve araştırmaların bir dökümü ve sonuç raporu.
- Dersime dayatılan kimlik sayısı
- Dersim kimliğinin tanımı üzerinde yapılan tahribatların başlangıcı ve kökeni
- Dersimlilere dışarda giydirilen kimliklerin politik ve ideolojik kaynakları
- Dersimin kendi kendini adlandırması ve kimliğini tanımlama biçimi.
3. Avrupa-Diasporasın’da yaşayan Dersimlilerin azınlık haklarına dair bir dosya.
- Genelinde Avrupa’da, özelinde Almanya’da bulunan Dersimlilerin göç hikayesi.
- Avrupa’da yaşayan Dersimlilerin ülkelere göre genel nüfus sayısı.
- Avrupa’da ilk Dersimli dernek vb. oluşumları ne zamandan itibaren kuruldu?
- Dersimlilerin yaşadıkları ülkelerde elde ettikleri kültürel ve etnik hakları var mıdır, varsa bunlar nelerdir ve hangi ülkelerde elde edildi?
- Avrupada yaşayan Avrupalı Dersimliler ne tür haklar talep etmeliler, ediyorlar?
18 Aralık 2016