– Biz “Dersim’de binlerce günahsız insan öldürüldü” diyoruz…- Adamlar kalkıp “İyi ama Seyit Rıza da büyük bir haindi” diyorlar.
Alevilik İslam içi mi, dışı mı tartışmaları, Alevi Hareketi’ni tehdit edici bir boyutta, son hızla devam ediyor. Ocakzadeler ve kurum yöneticileri de dahil, Alevi Toplumu neredeyse ortadan ikiye bölünmüş durumda. Bir delinin kuyuya attığı taşı çıkaracaklar diye kırk akıllının birbirine ettiğini kimse azılı düşmanına bile reva görmez.
Tarafların edep-erkan edebiyatı bir yana, tartışmaların andaki haliyle devam etmesi, bin bir süreğiyle kadim Alevi İnancı’na indirilmek istenen nihai darbeye hizmet sunmaktan başka pek bir işe yaramıyor.
Tartışmaya “sol”dan iştirak edenlerin tutumuna ilişkin bir kaç noktaya dikkat çekmek gerekiyor. Tartışmada konunun bilimsellik boyutu ve teolojik boyutu kesinlikle birbirinden ayrıştırılmalıdır. “Yol”da ve süreklerde bir reform, ya da İslam öncesi “Raa Haq” inanışına bir rücu gerekiyorsa, bunu sağlamak yol/inanç önderlerinin ve Alevi/Raa Haq İnancı’na bağlı entelektüellerin işidir. İnançlar ve dinler tarihine diyalektik tarihi materyalist dünya görüşü ekseninde baktıklarını iddia edenler, Alevi İnancı’na karşı başlatılan kötü niyetli kampanyalara “bilimsellik” adına alet olmamalıdırlar.
Asırlar boyu toplumsal altüst oluşlardan etkilenerek bugünkü şeklini almış Alevi İnancı’na yeni format vermek bilim dünyasının işi değildir. Alevi/Raa Haq inanç dünyasının bu “yeni bilimsel” önermeleri kabul etmelerinin sosyal ve kültürel şartları da mevcut değildir. Aleviler, yaşadıkları her coğrafyada tarihte insanlığın aydınlık yüzü olmuşlardır ve bunun için soykırımlara varan bedeller ödemişlerdir. Bunu, başkalarının dışarıdan kendilerine empoze etmeye çalıştığı kimlikle değil, “KENDİ” Alevi/ Raa Haq inanç kimliğiyle yapmışlardır. Alevi/Raa Haq İnancı’nın değişik tarihi dönemlerdeki her ritüeli, sembolü ve kutsal saydığı kişisi bu o andaki “KENDİ” olma halinin bileşenidir. Bilimsellik adına bunları “özüne uygun” ve “özüne aykırı” zıtlıklar diye tasniflemek ve bundan dolayı Alevi/Raa Haq yol/inanç önderlerini gericilikle suçlamanın mazur görülecek tarafı olamaz.
Bilimde “tartışılamaz” diye bir konu yoktur. Her inanç, her dogma, her bilimsel bulgu tartışılabilir ve edilen tecrübeler ışığında tashih edilebilir. Ne var ki, bilimsel bulgular ve tarihi gerçekler bugün artık yeni bir din ya da inanç yaratmak için kullanılamaz, inanç ritüellerinin yerine ikame edilemez. Alevilerden/Raa Haq inanç sahiplerinden, yüzyıllardır uyguladıkları inanış pratiklerini ve ritüellerini terk edip, İslam öncesi inanç dünyasına rücu etmelerini beklemenin hiçbir bilimselliği yoktur. Sosyal bilimciler, diyalektik ve tarihi materyalist araştırmacılar, ateist solcu yazar ve aydınlar “Aleviliği/Raa Haq İnancı’nı takkiyeden arındırma” ve Alevileri/Raa Haq inanç sahiplerini asırlardır uyguladıkları, içselleştirdikleri inanış ritüellerinden vazgeçirme çabalarından uzak durmalılar. Böyle davranmakla hem kendilerine hem de Alevi inanç dünyasına zarar vermektedirler.
Aleviliğin tarihten gelen, zulme ve haksızlığa karşı direniş geleneği damarına atıf yaparak Aleviliğe/Raa Haq İnancı’na toplumsal kurtuluş felsefesi misyonunu yüklemek de günümüz şartlarında doğru değildir. Örneğin, toplumsal ve siyasal kurtuluş vaat eden Türkiye sol hareketinin çıkmazı, Aleviliğin/Raa Haq İnancı’nın “takkiyeden arındırılarak özüne kavuşturulması”ıyla da tazmin edilemez. Türkiye’de Aleviliğe karşı ciddi oyunların sahnelendiği ve Alevi kitlelerin büyük tehlikelerle karşı karşıya olduğu bir gerçektir. Ne var ki, bu tehlikeleri savmak için, Aleviler dışındaki toplumsal güçleri de kapsayan ciddi politik örgütlenmeler gerekiyor. Sadece Alevi/Raa Haq inanç sistemi içinde bu devası saldırılara karşı çözüm bulmaya çalışmak beyhude bir çabadır.
Alevi inanç dünyası, kendi iç sorunlarını tartışırken, düşmanlarının Alevilere ve diğer mazlumlara karşı kullandıkları metotları ve dili birbirine karşı kullanmaktan imtina etmelidir. Alevilerin ve dostlarının birbirine karşı kışkırtılmalarına karşı her kes uyanık olmak zorundadır. Devletin böl-parçala-yönet politikası hepimizin malumu. Bunu böl-parçala-yok et olarak da okuyabiliriz.
Kimse aklından çıkarmasın: Aleviler, solcular, ateistler de dahil, mazlumlar cephesinin her rengi bu yok etme eyleminin hedefidir.
30.12.2018
Zazaki – Türkçe
Qeseykerdena Kongra Dêsımi, 16-18.11.2018, Frankfurt am Main.
Video: https://youtu.be/fteIXJuObrE
Gelê xweng u bırezê me ye delal, nas u dostê me ye hêja hun xêr hatın.
Liebe Gäste ich heiße Sie/Euch im Namen der Zentralrat der Dersimer willkommen und begrüße Sie/Euch alle sehr herzlich.
Mave xêr qomê Dêsımi,
Mave xêr nas u dostê Dêsımi,
şıma xêr amê! Rınd ke estê, rınd ke amê.
Şıma hondê raa duri gureta xo çım, gınê rau ra amê. Amê ke neçariya hometa marê derman bê; zon, kultur, itıqat u welatê ma Dêsımi rê wair veciyê, tenga homete werte ra wedardaene rê çıla bê, roşt bê.
Guman kena ke no emegê şıma, ra u rêça eraxoamaena Dêsımıca rê bıbo çığır. Çığır bo ke endi kes toz meerzo rêça xo, kes eslê xo inkar mekero, bılbılê zonê xo bo, wairê war u wêrtê xo bo.
Çı rınd ke, ma pêro pia ewro ebe Kongra Dêsımi xorê wairêni kenime,
wairêni re welatê xo kenime.
Çı rınd ke, wairê heqa xo vecime, waşten u watenenê xo anime ra zon.
Bızanê ke ma ita teyna nime. Ne ke şarê Dêsımi, têde isanê ke wairê heq u huquqiyê ewro fêl u roê xora lewê ma derê, lewê u zerrê na Kongra Dêsimi derê.
Kar u lecê Kongra Dêsımi ma u dina alemi rê xêr bo. Xızır daim car u indadê made bıreso.
Qomê Dêsımi, Kongra Dêsımi waşten u itaciya qomê Dêsımi ra veciye werte.
Berê pêro pia, ma, namê xora, seba xora, seba welatê xora, seba hardê dewreşi ra, seba ewlad u tewladê xora, seba çel u çukê xora thalê xuyê kori bıçarnime, ebe na Kongra gırê kori bıqurfnime, game raveri berzime. Ma ke pêro pia bıwazime, bilganê xo jü kerime, çiyo ke nêbeno, nêmaneno.
Kongra Dêsımi ebe dest u pa, fêl u emelê pil u qıc be cêni u cüamerdi ra, qom u qebili ra ama huzbar. Coka ke, weşiye u tarixê qomê made, gamê de hewl u gırsa.
Eşq bo şımarê, şıma rê eşq bo ke, şıma wair u şahadê na roc u na satê.
Kongra Dêsımi wa qom u hardê marê, qomanê Anadoliye u Mezopotamya rê, dina u dare rê, xêr u xeratiye, weşiye u haştiye biaro.
Ma çı wazenime?
Ma,
huquq u qanun de têdustiye,
heqa xuya isani u isantiye,
heqa xuya kamiyê u xoseriye,
heqa zagon u kulturê xo,
heqa zonanê xo wazenime.
Dêsım, Hardo Dewrêş de zaf zoni qesey bene. Hama, ma zanime ke wertê ni zonanê made Kırmancki/Zazaki hedê vindibiyaene dero. Coka ma gereke gıraniya xo bıdêrime Kırmancki/Zazaki ser. Naê wa u bıraê maê Kırdaşi/Khurmanci marê zede nêvinenê. Ê ki zanenê ke Kirdaşki/Khurmanci de devadev 70ê qanalê Televizyoni estê. Ê ki zanenê ke Khurmanci 4-5 dugela de qesey beno, zonê mektebo.
Hama Kırmancki/Zazaki tık u teyna Dêsım de qesey beno. Eke welatê xora qurifiya pay ra mendena xo, ajo newe resnaena xo bena çetın. No zono delal, zonê Xızıri beno vindi şono.
Qomo delal,
Dêsımi rê serfiraziye u xoseriye,
Tırkiya rê demokrasi u hukuk wazenime.
Bê xoseriya jü be jü isani,
bê xoseriya jü be jü qomi
Bê xoseriya jü be jü itıqati,
Bê xosriya jü be jü zoni
dina nêbena xoser.
Ma haştiye wazenime, xorê;
ma haştiye wazenime, welate xorê, harde xorê.
Ma haştiye wazenime, her kok u bınge ra têde qomunê Anadoliye u Mezopotamya rê.
Ma haştiye wazenime, dina u alemi rê…
Hardê dina serro ne waxtê de, ne ki caê de herb u perodaiş u çheka nêwazenime.
İlam ke hardê zereweşiyê, Hardê Dêsımi sero qe nêwazenime. Dêsım u Dêsımıca de endi ne fırre, ne ki teqate menda.
İta ra veng danime. İlam ke vengê dezge u örgüte ke cebr u zor xorê bınge cênê, veng re ina kenime. Vanime, bêrê ma ebe qeyde u usılê haştiye u zerrewesiye ra Dêsımi rêyna şên kerime.
Hazır u nazırê qedırgırani,
Bızanê ke, ma koti bime Dêsım ocaro, çıke o zerrrê madero.
Xovira mekerê ke ita, na salone de zerriya Dêsımi erzena…
Weş bo Dêsım.
Weş bo Kongra Dêsımi.
Dersim Kongresi Açılış Konuşması, 16-18.11.2018, Frankıfurt am Main
Merhaba canlar.
Sizleri, Almanya’nın Frankfurt şehrinde, bir çoğunuza aşina olan bu salonda, Dersim kamillerinin sabah güneşine yüzlerini dönerek secde ederken dile getirdikleri şu minnet ile selamlamak istiyorum:
“Ey kutsal Güneş
İlkin cana ve tene
Bacı ile kardeşe
Amca, dayı ve yeğene
Ağaca, taşa, toprağa
Yabandaki kurda, kuşa
Kapı komşuya
Hayırlı bir kapı aç
Bizi de onların hatırına bağışla…”
Bizi de Dersim uğruna verilen emeklerin yüzü, suyu hürmetine bağışlasın.
Dostlar,
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi hakkında söze başlamadan önce, konumuzla alakalı olduğu için size kısaca, bizi oraya götüren süreçten söz etmek istiyorum.
Kiminizin bildiği gibi Dersim Dernekleri Federasyonu FDG içinde uzunca bir zamana mal olan olumsuz gelişmeler oldu ve FDG içinde bölünmeye yol açtı. Çokça emekle kurulan ve Dersim’e yönelik iyi işler yapan bu kurumumuzdaki bölünmeyi gidermek amacıyla bir heyet kurulması kararlaştırıldı. Epey bir zaman alan ve maalesef istenilen sonuca varamayan heyet çalışmaları sonrası, oluşan potansiyeli değerlendirmek, Dersim’e nasıl daha iyi katkımız olur; Dersimlileri tüm farklılıklarına rağmen nasıl bir araya getirebiliriz sorularına cevap olmak için çalışmanın boyutu değiştirildi. Ve geniş kapsamlı bir toplantı organize edilmesi kararlaştırıldı. Akabinde 19-21 Şubat 2016 tarihleri arasında Almanya’nın Zwingenberg kasabasında Dersim Meclis Girişimi’nin ilk toplantısı organize edilerek ilk adım da atıldı. O günden bugüne yaklaşık üç yıl geçti. Verilen her çaba ile çalışma olgunlaşarak kongre aşamasına geldi.
Huzurunuzda ilk adımın atıldığı andan bugüne, Dersim Meclisi ve onun hazırlamış olduğu Dersim Kongresine, emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkür etmek istiyoruz.
Değerli canlar,
’38 Soykırımı, 1994 köy yakmaları, göçe zorlama, yerleşim birimlerimizin demografisini değiştirme, baraj yapma, siyanür ile altın arama, ormanlarımızı yakma gibi fiziksel soykırımın yanısıra yatılı okulları açıp dillerimizi unutturma, Raa Heq İnancı’nı yasaklama, onu asimile etme amacıyla da zihinsel soykırım uygulandı, programlı bu vahşet hala sürmektedir.
Bildiğiniz gibi son yıllarda Türkiye ve Dersim’de baskı ve sindirme politikalarından dolayı neredeyse kimse bir şey yapamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle yurtdışında yapılan çalışmalar daha da önem kazanmaktadır. Orada yaşayanların gözü, kulağı bizlerdedir. Bunu dikkate almamız gerekiyor.
Canlar,
Dersim denilince akla ilk gelen sanırım siyasettir ve siyasi mücadeledir. Dersimliler hemen hemen her örgütün ya kurucuları ya da taşıyıcılarıdır. Bu durumun garipsenecek bir yanı yoktur. Objektif gerçekliğin ta kendisidir.
Durum böyle olmakla beraber biz, kendimizi var eden gerçekliği göremedik. Kendimizi var eden değerlerimize yeterince sahip çıkamadık. Hep bir başkası olduk, kendimiz olmayı bir türlü beceremedik. Bundan dolayı varlığımızın sebebi olan değerlerimize zaman zaman zararlar da verdik. Yani dil, kültür, inanç ve kimlik gibi Dersimi Dersim yapan değerlerden epeyce uzaklaştık. Tarihi Dersim coğrafyasını devletin bize dayattığı şekli ile Mamekiye/Tunceli içine hapsettik ve ’37-38’de uygulanan soykırıma karşı yapılan meşru müdafaayı “isyan” olarak lanse ettik.
Oysa ki tarihi Dersim coğrafyasını Cumhuriyet ideologları dahi “Kabuk Dersim, et Dersim, çekirdek Dersim” olarak görebilmişlerdir. Bir yandan Koçgirili Alişer Efendi’nin şiirlerini, öte taraftan Vartolu Dewrêş Baba’nın yanık ezgisi “Mı va, hewri veciyay hewrê siay, diyarê Dêsımi sero bı vılay“ı içselleştirebilseydik tarihi Dersim coğrafyasının ruhi birlikteliğini yakalayabilme şansımız da olabilirdi.
Buna rağmen Dersimlilik bilincini bir çeşit unutmadık, unutturmadık. Eksik ve yanlışlarımıza rağmen, Dersim davasını sürdürdük. Kalbimiz hep Dersim’den yana attı.
Dersimliler olarak bizi etkileyen, kendisine endekslediğimiz, yaşamımızda hayati önem taşıyan meselelerden birisi elbette de Dersim fikriyatıdır, Dersim davasıdır.
Çoğumuz, 38 anlatılarıyla büyüdüğümüz için, tedavisi zor travmalar yaşadık.
Bütün bunlar göz önün alındığında, Dersim davasının bizim açımızdan neden hayati önem taşıdığı rahatça anlaşılır.
Durum böyle olunca mücadele de kaçınılmaz olur. Özellikle 12 Eylül 1980 darbesinden sonra birçok Dersimli de yurtdışına çıktı. Yurtdışında ilk zamanlar dil kültür, daha sonraları inanç ve kimlik ağırlıklı çalışmalar yapıldı.
On yıllardır bu dava uğruna mücadele verilmektedir. Geride bırakılan bu mücadele süreci içerisinde karşılaştığımız en büyük sorun Dersim’in temsiliyet sorunudur. Neden Dersim Meclisi, neden Dersim Kongresi sorusunun cevabı tam da bu temsiliyet sorununda yatmaktadır.
Meclis bağlamında yürütülen çalışmalarda önemli düşünce farklılıklarının olduğunu tespit etmemize rağmen, Dersim toplumunun kimlik tanımlaması, kendisini çevreleyen komşulardan farklı bir etnik-kültürel özellik gösterdiği, coğrafyası, tarihi, yaşam felsefesi, dili, inancı, kutsiyetleri ve bunların bileşeni olan kültürü ile özgün bir toplum olduğu gerçeği birlikte çalışmamızın zeminini oluşturdu.
Evet, 1980’li yıllardan bu yana Kürt, Kırmanc/Zaza eksenli çalışmalar yapan dergi, kültür çevreleri, siyasi örgütlenmeler, federasyonlar oldu ve bazılarının çalışmaları hala devam ediyor. Fakat temsiliyet anlamında meşruluğu tartışma götürmeyecek Dersimi bir yapılanma maalesef olmadı. Bahsi geçen çalışmalar ya Kürtçülük ya Kırmanciyecilik ya Zazaistancılık ya da Merkez Dersim’i baz alan, tarihi Dersim coğrafyasının bütünlüğünden yoksun, ya da siyasi formatı Dersim’i kapsamaktan uzak çalışmalardı.
Dersim Fikriyatı’nın Temel kriteri Dersimliliktir; tarihi Dersim coğrafyası temel alınarak, bu coğrafya üzerindeki tüm kimliklerin kabullenilmesidir. Üzerinde konsensüs sağlanabilecek olan asgari müştereklerdir.
Nedir bu asgari müşterekler?
Bunları tarihi Dersim coğrafyasının korunması, Dersim’in dilleri, inancı, kimliği ve kültürü olarak sıralayabiliriz.
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi çalışması sürecinde şu sorularla karşılaştık:
- Neden Dersim Meclisi’ne gerek duyuyorsunuz?
- Dersim Meclis’i, bugüne kadar kurulmuş yapılanmalardan farklı ne yapacak?
- Dersim Kongresi toplamanın şartları var mı?
- Nasıl kendinizde meclis, ya da kongre kurma hakkını görüyorsunuz?
Bu sorular ve meclis çalışmasını gereksiz görme duruşu esas olarak kendisini sol, devrimci olarak tanımlayan çevrelerden geliyor. Kendisini Dersim’in kahyası olarak gören birkaç kişi ise, Dersimli kurum ve şahıslar arasındaki her çelişkiyi ve farklılığı da kullanarak, başından beri bu çalışmaya milis torunları, örgütlüler, karanlık kişiler babında düşmanca bir tutum içine girdi. Özellikle sosyal medyada iğrenç bir saldır kampanyası yürüten bu şahısların sayısı bir elin beş parmağını geçmez.
Evet, neden bir Dersim Kongresi?
- Dersim’in farklılığı gerçeğini aslında her siyasi ideolojik akım şu ya da bu şekilde kabul eder. Örneğin, Kürt Hareketi, sol cephe, (iktidar, muhalefet uyum içinde Dersim’i koparılıp atılması gereken bir çıban olarak görmekle beraber) devlet cephesi…
- Her kesim, bu farklılığı kendi “bütününün parçası”, genel programlarının hizmetinde, ona bağlı ele alınması gereken bir sorun olarak görür.
Dersim Meclis’i ve Dersim Kongresi, toplumun sosyolojik, sosyo-psikolojik ve politik-ideolojik parçalanmışlığını dikkate alarak, Dersimli aidiyet duygusunda bir rönesans, yeniden canlanma zorunluluğuna dikkat çeker.
Başka halklar gibi Dersimlilerin de kendisi olmaya, kendisini kendi kurumları aracılığıyla temsil etmeye, kendi BÜTÜNÜ ekseninden dünyaya kendi penceresinden bakmaya hakkı ve ihtiyacı vardır.
Canlar,
- Var olan ideolojik yapılanmaların güçleri tek başına toplumsal meseleleri çözmeye yetmez.
- Mesailerinin ağırlığı çözüm üretmeye yönelik değil, birbirini yerme ağırlıklıdır.
- Dersim tarihine ve Dersim sorunun geneline siyasi-ideolojik programlarına kullanacakları malzeme tedarik etme perspektifinden bakıyorlar. Dersim sorununu, kendi “bütünün” hizmetinde, her an bu bütüne feda edilebilecek bir alt kategori unsuru olarak görürler. Dersim gerektiğinde “bütüne” feda edilebilir.
Dersim Meclis’i/Dersim Kongresi’nin “Bütünü” Dersim’dir, Dersim meselesidir.
Bu bütün sağdan sola bir yelpazeyi içinde barındırır.
Tüm kimliklere eşit mesafede durarak Dersimlilik bilinci ve aidiyetini yeniden yeşertmeyi amaçlar.
Sonuç olarak:
Dersim Sorunu her Dersimlinin, hatta etnik kökeninden bağımsız olarak her Alevi’nin bireysel sorunudur. Negatif süreci, tersine çevirmek için her Dersimli birey sorumluluk üstlenmek zorundadır.
Dersimlilerin bugüne kadar Kongre ya da Meclis oluşturma gibi deneyleri olamamıştır.
“Mıslet/Meclis oluşturma ve Kongre toplama çalışmaları Dersimliler için bir ilktir. Mevcut durumda kullanabileceğimiz tarihi ve toplumsal bir tecrübemiz yoktur. Bir nevi el yordamıyla yol alıyoruz. Dinliyoruz, fikir beyan ediyoruz, tartışıyoruz, bazen birbirimizi de kırıyoruz. Fakat birey olarak kendimize dönebiliyor ve özümüzü dara çekebiliyoruz. Ancak bu şekilde her CANımızı kapsayabilecek ortak iradeyi bulabiliyoruz. Gelişmenin ancak çelişkilerle cebelleşme yoluyla olabileceğinin farkındayız. Dersim’in ve Dersimli toplumun içinde bulunduğu sosyal, ekonomik ve siyasal durumun, yani mevcut şartların her yönüyle aleyhimize olduğunun farkındayız. Ve yine mevcut olanın sınırlarını aşma cüretini gösteremeden, mevcut olanı dönüştürmek ve onun ilerisinde bir gelişme sağlamanın da mümkün olmadığının bilincindeyiz.
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi çalışmaları, senaryosu önceden yazılmış, defalarca provası yapılmış bir sahne oyunu değildir. Dolayısıyla bu çalışmanın inişli çıkışlı olması, arzu edilmeyen adımların atılması, yanlışların yapılması gayet anlaşılır bir durumdur. Dersimli bireylerin birbiriyle geçimsizliği ortak karakteristik özellikleridir. Buna rağmen farklı düşünen ve hareket eden insanları bir arada tutma becerisini göstermeliyiz, içselleştirmeliyiz.
Canlar,
«Şimdi Dersimli olma zamanı» şiarıyla hepinizi tekrar yürekten selamlıyor ve kongrenin başarılı geçmesi diliyorum.
Cümlemize kolay gelsin.
17.11.2018
Hasan Dursun
Dersim Kongresi Başarıyla Sonuçlandı!
(Sonuç Bildirgesi ve Kongre Sözleşmesi’ni yayınlıyoruz.)
16-18 Kasım tarihleri arasında Almanya’nın Frankfurt am Main şehrinde, Dersim, Türkiye metropolleri ve Avrupa’nın değişik ülkelerinden gelen çok sayıda katılımcıyla gerçekleştirilen Dersim Kongresi başarıyla sonuçlandı. 51 kişilik Dersim Kongresi Meclisi’ni seçen katılımcılar, Dersim için tarihi bir adım atmanın haklı gururunu yaşadılar.
Dersim Meclisi’nin (Mısletê Dêsımi) ev sahipliğinde yapılan Kongremiz, 15 Kasım 1937’de Elazığ Buğday Meydanı’nda idam edilen Dersim ileri gelenlerini (ağlerê Dêsımi) anma programı ile açıldı.
Bir yılı aşkın bir süredir tartışmaya açılmış olan Dersim Kongresi Sözleşme Taslağı kongreye sunuldu. Oldukça verimli ve öğretici tartışmalardan sonra, yapılan değişikliklerle birlikte katılımcıların onayına sunulan taslak, Dersim Kongresi Sözleşmesi olarak kabul edildi.
Çok sayıda kurumun ve kişinin mesajlarıyla selamladığı ve destek verdiği kongremizde, akademi ve bilim dünyasından insanlar ve katılımcılar Dersim’in temel sorunlarına ilişkin sunumlar yaptı.
Kongreye sunulan karar tasarıları tartışıldı ve bir kısmını aşağıya aktaracağımız önemli kararlar alındı.
- Dersim Kongresi, ‘38 Tertelesi’ni soykırım olarak, 04 Mayıs gününü de toplumsal yas günü olarak kabul eder. Kongre Meclisini, Dersim Soykırımı’nı başta Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği olmak üzere uluslararası platformlara taşımakla görevlendirir. Kongre Meclisi’ne, Türkiye Cumhuriyeti devletini, uluslararası sözleşmelerden doğan görev ve sorumluluklarını kabul edip yerine getirmesi için bütün Dersimli kurumlarla birlikte çalışmasını telkin eder.
- Dersim Kongresi, UNESCO’nun yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan diller arasında saydığı Kırmancki/Dımılki/Zazaki dilinin korunması için özel bir çaba sarf edilmesi gerekliliğine dikkat çeker. Bu alanda çalışma yürüten akademisyen ve kurumlarla birlikte hareket edilmesini önerir.
- Kongremiz, Dersim İtikatı’na yönelen her türlü asimilasyoncu ve misyoncu çabayı mahküm eder. Dersim İtikatı’nın özgüllüğü temel alınarak yol önderleri tarafından incelenmesine ve tarihsel dinamikleri üzerinde yeniden güçlendirilmesi gerekliliğine vurgu yapar.
- Dersim Kongresi, Dersim coğrafyasının yaşanılabilir bir bölge olarak yeniden inşa edilmesinin zorunluluğuna dikkat çeker. Bunun için ekonomik kalkınmayı ve yeniden yerleşmeyi teşvik edecek projeler hazırlayacak, çevre tahribatına karşı faaliyet yürütecek, uluslararası sözleşmeleri ve tecrübeleri değerlendirerek yerel idareler hakkında fikir geliştirecek komisyonlar oluşturulmasını karar altına alır.
- Dersim Kongresi, başta Sılo Qız olmak üzere kültürümüzün taşıyıcılarına özel şükranlarını sunar, onlarla dayanışma içinde olduğunu beyan eder.
Kongremiz, Dersim toplumunun olağanüstü koşullar ve ciddi tehditlerle karşıya karşıya bulunduğu gerçeğini bir an bile göz ardı etmeme zorunluluğuna dikkat çekerek, Dersimli her bireyin ağır sorumluluk altında olduğuna bir daha dikkat çekti. Kongremiz, Dersim’in geleceği için umutları yeşerten bir kıvılcım yakmıştır. Bütün Dersimlileri, Şimdi Dersimli Olmanın Zamanıdır! şiarıyla bu kıvılcıma sahip çıkmaya ve Dersim umudunu yeşertmeye çağırıyoruz.
Dersim Kongresi Meclisi
18 Kasım 2018
Frankfurt am Main (Almanya)
Dersim Kongresi Sözleşmesi
Giriş
Dersim toplumu bütün diğer toplumlar gibi son yüzyılda her açıdan çok büyük değişimler yaşadı. Dersim toplumundaki bu değişim ve başkalaşım, diğer pek çok topluma benzer normal bir gelişme ve ilerleme seyri izleyemedi. Sanayileşme ve kırdan kente doğru başlayan göç ve bu göçün yarattığı görece normal değişimleri dışta tutacak olursak farklı düzeylerdeki diğer bütün değişimler tümüyle egemen devletlerin/iktidarların ve yakınlarındaki daha güçlü toplumların her alanda uyguladıkları sistematik asimilasyon politikaları yoluyla gerçekleştirildi.
Dersim, Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi boyunca hep “halledilmesi gereken” bir sorun, sökülüp atılması gereken bir “çıban” olarak görüldü. İtikat, dil, tarih, kültür, etnik mensubiyet ve her alanda bir asimilasyon sürecinin hedefi haline getirildi. Altmışlı yıllarda ve sonrasında Dersim coğrafyasında faaliyet gösteren siyasi yapılar ise Dersim toplumunun özgünlüğünü göremediler. Dersim toplumunun tarihini, etnik-kültürel kimliğini, dilini çevre halklarının tarihine, etnik-kültürel kimliklerine ve diline tabi kılarak ele aldılar. Yüzyıllar boyu inanç eksenine dayalı bir iç bütünsellik arz eden ve çevre toplumlarından tamamen farklı olan toplumsal değerleri önemsenmedi.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar, dönem dönem küçülerek de olsa Dersim, defakto otonom/özerk bir statüye sahip idi. Bunun iki boyutu ve kaynağı vardı. Birincisi, Osmanlı İmparatorluğu’nun örgütlenme sisteminden, ikincisi de Dersim’in kendi kendini yönetme ve “kendini yönettirmeme” kararlılığı ve ısrarından besleniyordu. Bir devleti yoktu. Yazılı bir anayasası ve ceza yasaları yoktu. Seçilmiş politik temsilcileri de yoktu. Bütün bu kavram ve kategorilerden daha yalın, daha tabii, daha inandırıcı ve oldukça güçlü manevi bağları vardı. Bu bağları formüle eden ritüelleri ve sembolleri vardı. Kırmanciye İtikattı ve bunun “cem, cemat” sistemi bütünselliğine dayanan gerçek manada bir “toplumsal sözleşme”ye sahiplerdi. Dersimliler, Tertele/Soykırım günlerine kadar ısrarla bunu korumaya, yaşatmaya ve kendi kaderini kendileri belirlemeye çabalamışlardır. ’38 Soykırımı, Dersim’in anahtarını yitirdiği, iç hukukunun bozulduğu miladıdır. Sonraki yıllarda Dersimli, kendi adına söz söyleme hakkından men edilmiştir. Dersimliler olarak, toplumumuzun kendi adına karar vermesi, yerel ve uluslararası platformlarda temsilini sağlamak amacıyla Dersim Kongresi’ni gerçekleştirdik.
Dersim Kongresi’nin Amaçları:
-
- Dersim Kongresi, bir bütün olarak Dersim toplumunun temsiliyetini hedefler. Çağımızdaki her toplum gibi Dersim toplumu da kendi içinde değişik etnik, dilsel, inançsal, siyasal farklılıklar barındırır. Bu farklı toplumsal kesimlerin oluşturduğu her kuruluş/oluşum (siyasi partiler, inanç kurumları, sivil toplum örgütleri, mesleki birlikler vs.) Dersim Kongresi Sözleşmesi’ni kabul etmekle Dersim Kongresi’nin bileşenidir. Sivil bir oluşum olarak Dersim Kongresi hiçbir politik yapının ya da grubun denetiminde değildir.
- Dersim Kongresi, Dersim’i sadece bugünkü “Tunceli ili” sınırlarından ibaret görmez. Dersim Kongresi’nin temsil etmeyi öngördüğü coğrafya, defalarca sınırları değiştirilmesine rağmen tarihi Dersim’dir.
- Kendini Dersimli olarak gören ve Dersimli kimliğinde buluşan toplumsal grup ve bireyler Dersim Kongresi’nin sosyal tabanını oluşturur. Dersimlilik, kendisini etnik inançsal ve kültürel olarak farklı tanımlayan, Dersimli kimliği, bu kimlikle kendisini ifade eden sosyal kümelerin, etnik ve inanç kimliklerini asimile yoluyla potasında eriten bir üst kimlik değil, tam tersine, bunların Dersim coğrafyasında kendisini farklı tanımlamaya devam edebilmelerinin teminatıdır.
- Dersim Kongresi, Dersim’de konuşulan bütün dillerin özgürce kullanılmasını savunur. UNESCO tarafından kaybolma tehlikesi altında olan diller arasında sayılan Kırmancki/Dımılki/Zazaki’ye pozitif ayrımcılık uygulanmasını benimser.
- Dersim Kongresi, komşu halklarla karşılıklı saygı temelinde barış içinde yaşamaya özel önem verir, komşu halkların demokratik temsil kurumlarıyla birlikte çalışmak için çaba sarfeder. Bölge halkları arasında birbirini karşılıklı tanımaya ve hak eşitliğine dayalı ilişki geliştirir. Irkçılığa, milliyetçiliğe, dini bağnazlığa ve her türlü ayırımcılığa karşıdır.
- Dersim Kongresi, toplum yaşamını çağdaş seküler normlara göre şekillenmesini benimser.
- Dersim Kongresi, şiddeti ve savaşı ret eder. Dersim’in sorunlarını ve taleplerini uluslararası hukukun normları çerçevesinde gündeme getirmeyi ve çözüme ulaştırmayı esas alır. Dersim Meclis Girişimi’nin Zwingenberg Sonuç Bildirgesi’nde (19-20 Şubat 2016) Dersim’deki somut duruma ilişkin yaptığı aşağıdaki tespitin önemine vurgu yapar: “İçinde bulunduğumuz konjonktürde şiddetin her türlüsü, varlık yokluk meselesi ile cebelleşen, Dersim ve Dersimlilerin zararınadır. Dersim toplumu, kendisini kuşatan şiddet/savaş sarmalında boğulup yok edilme tehlikesi ile yüz yüzedir. Toplumumuzun daha fazla şiddet ve savaş ortamını kaldırabilecek mecali kalmamıştır. Bu nedenle silahlanmaya, şiddetin örgütlenmesine hayır diyor, başta Dersim ve bölgemiz olmak üzere çeşitli coğrafyalarda sürdürülen savaşların son bulmasını istiyoruz.”
- Dersimliler, Dersim coğrafyasına “Hardo Dewres” tanımlamasıyla “kutsallık” addederler. Dersim Kongresi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayıp Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından devam ettirilen Dersim coğrafyasını Dersimlilerden arındırma, yaşanmaz bir bölge haline getirme politikasına karşı çıkar. Devlet tarafından gündeme getirilen baraj projelerini, doğaya ve onun bir parçası olan canlılara zarar verici metotlarla maden arama girişimlerini, orman yangınlarını vb. ekolojik tahribata neden olan ve tarihi doğal kültür mirasımızın yok edilmesini hedefleyen pratikleri kabul etmez. Dersim’in bütün yeraltı ve yerüstü zenginlik kaynakları tarihi toplumsal ve doğal mirasımızın bir parçasıdır. Dünya kültürel mirasının da bir parçası olan Dersim coğrafyasının hiçbir gerekçeyle suistimal edilmesine müsamaha gösterilemez.
- Dersim’in yaşanılır bir bölge olarak yeniden inşası, bu inşa için zaruri olan ekonomik ve yerleşim projelerinin üretilmesi, hayata geçirilmesi için faaliyette bulunmak Dersim Kongresi’nin öncelikli görevleri arasındadır.
- Dersim toplumu, günümüzde bir nevi diaspora toplumu haline getirilmiştir. Türkiye ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın dört bir yanına dağılmış Dersim kökenli nüfus, Dersim coğrafyasında yaşayan nüfustan kat be kat fazladır. Diasporada yaşayan yeni kuşak Dersimliler giderek köken ve kültürel mirasından koparak, içinde sosyalleştikleri hakim kültürel kimliklere adapte olmaktadırlar. Kökeninden ve kültüründen kopuş, Dersimliler arasındaki ruhi şekillenme ortaklığının bozulmasına, birkaç kuşak sonra da yok olmasına neden olacaktır. Dersim Kongresi, diasporadaki Dersim toplumunu, Dersim’in tarihi kolektif hafızasıyla buluşturmaya gayret ederek, Dersimlilerin “biz” olmasını sağlayacak bilincin gelişmesi için çalışmalar yürütür.
- Dersim Kongresi, başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi olmak üzere; kadın, çocuk, işçi, çevre, hayvan, iklim, vb. hakları önceleyen ve koruyan uluslararası sözleşmeleri kabul eder.
- Dersim Kongresi, ’38 Tertelesi’ni bir soykırım, 04 Mayıs gününü toplumsal yas günü olarak kabul eder.
Dersim Kongresi
17 Kasım 2018
Frankfurt am Main, Almanya
Türkiye sınırları içinde yer alan 82 bin nüfuslu Dersim; (Tunceli) AKP hükümetinin kararıyla sistematik ve acımasız bir saldırıyla karşı karşıyadır.2018 yılının Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne (TSK) ait helikopterlerden atılan bombalarla ormanlar ateşe verilmiştir. Dersim merkez ve 5 ilçesinde aylardır devam eden orman yangınlarının söndürülmesine AKP hükümetinin talimatıyla asker ve polis tarafından zor kullanılarak izin verilmemektedir. AKP hükümeti, mülki amirlikler ve kolluk güçleri aracılığıyla kentte yaşayan insanlar üzerinde büyük bir baskı uygulamaktadır. Dersim merkez ile ilçeleri, köyleri ve yaylaları, güvenlik güçleri tarafından kuşatmaya alınmıştır. Dağlar bombalanmakta, sivil insanlar zarar görmekte, hapse atılmakta ve özel güvenlik bölgeleri ilan edilerek göçe zorlanmaktadır. Dersim’de son üç ayda on binlerce hektarlık ormanın yandığı tahmin edilmektedir. Yangınlarda sadece ormanlar değil içinde barınan hayvanlar da yanarak can vermektedir.
Bu hayvanlar içinde soyu tükenmekle karşı karşıya olan ve koruma altına alınan vaşaklar da bulunmaktadır.
Dersim’de doğaya, insanlara ve canlılara karşı açık bir suç işlenmektedir. Dersim’de yanan sadece ormanlar değildir. Dersim inancının kutsal mekanları, mezarları, tarihi dünyanın gözü önünde yakılmaktadır. Kültür, tarih, doğa ve toplumsal hafıza yok edilmektedir. Dersim’in insanına, kutsal mekanlarına, ormanına, suyuna, doğasına, kurduna-kuşana ve tüm canlısına sahip çıkmak; insani, ahlaki ve vicdani sorumluluktur.
Bu nedenle bütün duyarlı toplumsal kesimleri, Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Birliği (AB), Avrupa Konseyi (AK), UNICEF, Greenpeace ve çevreyi korumak için kurulmuş tüm sivil toplum örgütlerini ve yetkilileri sorumluluklarının gereğini yerine getirmeye davet ediyoruz.
Sorun, insanları öldürmekle, köyleri boşaltmakla, insanları göçe zorlamakla, ormanları yakmakla, doğaya zarar vermekle çözülmeyecektir. Tarih bu çözümsüz politikaların örnekleriyle doludur. Çözüm, barış, demokrasi ve özgürlüktedir. Bunun için de diyalog, en doğru yoldur.
Biz aşağıda imzası bulunan kurum ve kişiler olarak; Dersim’de insana, doğaya ve diğer canlılara karşı bu saldırıların derhal durdurulmasını ve ağır suçu işleyenlerin yargılanıp, cezalandırılmasını talep ediyoruz. Bu amaçla 10 Eylül 2018 tarihinde, Federal Almanya Cumhuriyeti Parlamentosu önünde, saat 13.00’da yazar, akademisyen, milletvekilleri, sivil toplum örgütü temsilcileri ve doğa aktivistlerinin de katılacağı bir basın açıklaması yapılacaktır. Berlin ve çevresinde yaşayan tüm Dersimlileri ve demokrasi güçlerini basın toplantısına katılmaya davet ediyoruz.
Çağrı yapanlar:
Prof. Normen Paech
Prof. Ronald Mönch
Prof. Axel Horn
Veterinar Dr. Gabriele Horn
Sezayi Temeli, HDP Vorsitzender/ Abgeordneter
Prof.Mithat Sancar, HDP MdB/Abgeordneter
Alican Önlü, HDP MdB/ Dersim Dersim Abgeordneter
Helin Baba, Abgeordnete
Gökay Akbulut, Abgeordneter/Linke
Sibel Yiğitalp, HDP Eski Diyarbakır Milletvekili)
Hakan Taş, Abgeordneter/Linke
Tobias Pflüger, MdB Die Linke
Doç. Dr. Çetin Gürer
Doç. Nevra Akdemir
Doç. Dr. Arzu Yılmaz
Dr. Muzaffer Kaya
Hayko Bağdat, Journalist
Doç.Dr. H.Eren Çelik, Schriftsteller/ Politikwisenschaftler
Necat Sunar, Journalist
Ferda Çetin, Journalist
Erk Acarer, Journalist
Günay Aslan, Journalist
Erdal Er, Journalist
Alican Kaya, Journalist
İrfan Cüre, Journalist
Can Kasapoğlu, journalist
Nuray Şahin, Regiseurin
Can Dündar, Schriftsteller
Kazım Gündoğan, Reggiseur/ Schriftsteller
Barış Pir Hasan, Reggiseur
Munzur Çem, Schriftsteller
Haydar ışık, Schriftsteller)
İsmail Özen, Sportler (Bokser)
Lütfü Doğan, Unternehmer
Ali Ertan Toprak, Vorsitzender Kurdische Gemeinde Deutschland
Fuat Kaplan, Pädagoge
Ali Çatakçın, Vorsitzender Dersim Gesellschaft für Wiederaufbau e.V.
İsmail Parmaksız, Vorsitzender Nav.DEM
Hüseyin Mat, Vorsitzender Alevitische Föderation Deutschland (AABF )
Metin Bozdağ, Vorsitzender der Föderation der Dersim Gemeinden in Europa (FDG
Kemal Karabulut, Generalsekretär der Föderation der Dersim Gemeinden in Europa (FDG)
Togay Işıklı, Vorstand Mitglied Alevitische Gemeinde Deutschland e.V.
Memili Güngör, vorstand Mietglied Freiheit Initiative für Dersim
Süleyman Ates, Gewerkschafter
Gıyasettin Sayan, Politiker
Lerzan Jandil, Schriftsteller
Selim Fırat, Schriftsteller
Mehmet Aktaş, Regiseur
Recep Maraşlı, Schriftsteller
Hayri Ateş, Schriftsteller
Faruk Muhsinoğlu, Unternehmer
Cafer Tar, Schriftsteller
Hayri Ateş, Schriftsteller
Memo Şahin, Schriftsteller
Ahmet kahraman, Journalist/Schriftsteller
Hüseyin Narlı, Schriftsteller
Ozan Diyar, Musiker
Şiyar Munzur, Musiker
Ozan Serdar, Musiker
Hasan Sağlam, Musiker
Ali Ekber Aslaner, Vorstand Mitglied Dersim Gesellschaft für Wiederaufbau
Ayhan Yabatu, Vorstand Mitglied Dersim Gesellschaft für Wiederaufbau
Hasan Taş, Unternehmer
Veli Kaya, Vorsitzender Demokratische Alevitische Federation Deutschlan
Süleyman Seven, Vorsitzender Kurdische Gemeinde Stuttgart
Turan Tekin, Vorsitzender Verein Gegen Genozid
Elif Taş, Vorsitzender Verein Gegen Genozid
İnstitutionen
Dersim Kultur Gemeinde Köln e.V.
Dersim Gesellschaf für Wiederaufbau e.V.
Dêrsim Gemeinde Bonê Ma Rhein-Necker e.V.
Gesellschaft gegen Genozid in Dersim 1938 e. V.
Alevitische Föderation Deutschland (AABF )
Föderation der Dersim Gemeinden in Europa (FDG)
Demokratische Alevitische Föderation Deutschland (FEDA)
Mısletê Dêsımi- Dersim Meclisi (Zentralrat der Dersimer in Europa)
Kurdische Gemeinde Stuttgart
Dersim Kultur Gemeinde Berlin e.V.
Kurdische Gemeinde Deutschland
Freiheit für Dersim İnitiative e.V.
Dersim Gemeinde Westfalen e.V.
Linke Sozialist Partei Grüne
Dest DAN Berlin e.V.
NAV-DEM e.V. Berlin
CIK Berlin
Kurdische Gemeinde zu Berlin-Brandenburg e.V.
Kurdische Zentrum e.V.
YEKMAL e.V.
DERSİM TOPLUMUNA AÇIKLAMAMIZDIR.
Bilimsel araştırmalar yapılmamış ve çözümler üretilmemiş tarihsel ve toplumsal konular-sorunlar hakkında konuşurken ölçülü olmak, tartışmaları yapıcı ve toplumsal iç barış dinamiklerini zedelemeden yürütmek gerekir.
Dersim konusu ve Dersimlilerin sorunlarını bu yaklaşımla ele alırsak çözüme katkı sunmuş oluruz. Bir sorunun çözümüne katkı sunamıyorsak yeni sorunlara neden olacak davranışlardan kaçınmak ahlaki bir tutumdur. Toptancı yaklaşımlar, negatif dil ve söylem, sıfatlandırmalar, yargılayan ve ötekileştiren bir tarzın hiçbir sorunun anlaşılmasına ve çözümüne katkı sunmadığını biliyor ve görüyoruz…
Dersimliler ağır tarihsel, toplumsal, kültürel ve siyasal sorunları olan bir toplumdur. Böyle bir toplumun bireyleri olarak hiç şüphesiz ki bu ağır durumdan çeşitli biçimlerde etkilenmekteyiz.
Bu nedenlerle tarihsel sorunlarda olduğu gibi güncel sorunlar karşısın da çoğu zaman nesnel davranamayabilir, hatalar ve yanlışlar yapabiliriz. Öncelikle bu nesnel gerçekliği tespit etmekte yarar var. Zira düşünce dünyası parçalı, duygu dünyası yaralı, ağır süreçlerden geçmiş, acılar yaşamış bir toplumun çocuklarıyız.
Böyle olunca konular ve sorunlar genellikle analitik, yapıcı ve çözüm odaklı bir yöntemle değil, reaksiyonel ve ideolojik bir yöntemle ele alınmakta ve bu nedenle de çözümsüzlükle sonuçlanmaktadır. Bu tarz yaklaşımların çoğunlukla konuların anlaşılmasını ve sorunların çözümünü zorlaştırdığını söylemek ve kabul etmek durumundayız. Oysa kendi gerçekliğimizle yüzleşmeli ve serinkanlı çözümlere odaklanmalıyız…
Sorunlar doğru ele alınmadığı ve tartışılmadığı için herhangi bir konuya dair söylenenler hemen sertleşiyor ve toplumda derin ayrışmalara neden oluyor. Bu son derece endişe verici bir durumdur…
Bizler, Dersimlilerin parçalı ve kutuplaşmış bir toplum haline getirilmesinden üzüntü ve rahatsızlık duyuyoruz. Dersimlilerin birliğini ve ortak değerlerini yeniden inşa etmenin yaşamsal bir öneme sahip olduğuna inanıyoruz. Asimilasyona tabi tutulmuş dilleri, kültürleri ve inancının korunması ve geliştirilmesi için; göç, doğal tahribat, eğitim, ekonomik sorunları temelinde ortak bir akla ve mücadele birliğine ihtiyaç olduğunu ön görüyoruz. Ortak aklın ve ortak değerlerin oluşumu sürecinden rahatsız olan bazı çevreler sürekli olarak provokasyonlar yaratarak toplumu gerdiklerini; kutuplaşmayı daha da derinleştirdiklerini görüyoruz. Sosyal medya üzerinden yarattıkları kirlilikle Dersimlileri etnik ve inanç kimlikleri veya siyasi düşünceleri nedeniyle ötekileştirmekte, birbirine karşı kışkırtmakta olduklarını, adeta nefret suçu işlediklerine tanık olmaktayız. Yaptıkları her açıklama nefret, tahrik ve kirlilik üretmektedir. Bizler her koşulda ahlaki değerlerimizi, vicdan ve adalet duygumuzu koruyarak sorunları ele alacağız…
Bilinmesini isteriz ki; ürettikleri kirliliklerle Dersimlilerin düşün ve duygu dünyalarını zehirlemelerine, değerlerini kirletmelerine de tavırsız kalmayacağız…
Güncel bir durum olarak…
Dersim Mazgirt Belediyesi ve Muzaffer Oruçoğlu hakkında yapılan tartışmanın nasıl bir kirlilik, zehirlenme yarattığını ve nefret ürettiğini üzüntüyle takip ettik…
Mazgirt Belediyesi 3 yıl önce Muzaffer Oruçoğlu’nun ismini yetkisini kullanarak bir parka vermiş, Mazgirt halkının oylarıyla demokratik biçimde seçilmiş bir yerel yönetim ve Belediye Başkanı. Böyle bir kararı almaya hem hakkı, hem yetkisi var… Ama bireylerin, sivil toplum kurumlarının, siyasi veya mesleki örgütlerin ya da kamuoyunun itiraz, eleştiri ve karşı çıkma hakları da var… Bu da demokratik bir haktır ve demokrasi kültürü de böyle gelişir.
Dersim herhangi bir coğrafya, Dersimliler de herhangi bir toplum değildir. Tertele (Soykırım) yaşamış ve travmaları henüz tedavi edilememiş, yüzleşme süreçleri yaşanmamış toplumların özgünlükleri ve hassasiyetleri vardır. Başta yerel yönetimler olmak üzere Dersim’de düşünce üreten, siyaset yapan her kurum ve bireyin bunu bilince çıkarması ve toplumun hassasiyetlerini gözden uzak tutmaması da gereklidir.
Ne yazık ki; genel de olduğu gibi Dersim’de de yerel yönetimler çoğunlukla toplumsal ve kültürel dokuyu anlayarak ona uygun yerel-idari politikalar değil; siyasi grup çıkarlarını ön planda tutmaktadırlar. Oysa ki yerel yönetim politikasının asıl niteliği ve ekseni, grupsal siyaset değil, toplumsal siyaseti esas alan kültürel-tarihsel dokuya uygun politikalar üretmektir. Aksi durum sürekli sorun üretir. Bir grup/parti için iyi olan semboller, sonradan seçilecek olan başka siyasi grup/parti için iyi olmayabiliyor. O da kendisi için iyi olan sembolü tercih edebiliyor. Bu durum toplumun ortak belleğinin oluşmasına değil, parçalanması ve toplumun kutuplaşmasına neden olmaktadır.
Yerel yönetimlerin görevi sadece hizmet üretmek değildir. Toplumun tarihsel, toplumsal, kültürel değerlerini ve doğasını korumanın yanı sıra ortak bir toplumsal bilinç oluşturmaktır. Kültür sanat mekanları, yaşam alanları önemli birer hafıza mekanlarıdır. Buralarda ki hafıza sembolleri toplumun asgari ortak kültürel ve etik değerlerini yansıtabilmelidir.
Çağımız da ortak aklı, ortak etik değerleri, ortak hafızası ve ortak sembolleri olmayan toplumların toplum olma vasfı tartışılmaktadır.
Mazgirt Belediyesi yapılan eleştirilere yanıt verirken ilçede yaptıkları mekanlara verdikleri isimleri de açıklamış: “Dersim 38 Katliam Anıtı, Hüseyin Cevahir Gençlik ve Çocuk Parkı, Ahmet Arif Gençlik Parkı, Zarife Ana Kadın Kolektif Yaşam Evi, Cumartesi Anneleri Çeşmesi, Özgecan Aslan Parkı, Muzaffer Oruçoğlu Özgürlük ve Demokrasi Parkı ve Kütüphanesi, Nazım Hikmet Halk Kütüphanesi, Gezi Şehitliği; Berkin Elvan, İsmail Korkmaz, Ethem Sarısülük, Ahmet Atakan, Medeni Yıldırım, Abdullah Cömert, Mehmet Ayvalıtaş adına yapılan Gezi Şehitliği-Fidanlığı gibi…”
Bu tabloda ki isimleri tek başına tartışmak hakikati karartır ve bizi adalet duygusundan uzaklaştırır. Bu tabloda Dersim Tertelesi’nden 68 devrimci hareketine, 90’lı yılların gözaltında kaybedilenlerin anneleri olan Cumartesi Annelerine, Gezi Direnişin de yaşamını kaybedenler ve tecavüz cinayetlerinin sembol isimlerine kadar geniş bir yelpaze var. Bu isimler ezilen ve haksızlığa uğrayan ilerici insanlığın değerleridir. Bunu tartışmak Dersim toplumunu ilerici insanlık ailesinden uzaklaştırır ve çok geriye düşürür.
Bu tablo da eksiklikler var. Görüldüğü kadarıyla “yerel değerler” ikincil plana itilmiş, daha çok “evrensel değerler”e öncelik verilmiştir. Bu bir problem ve siyasi bir yanılgı olarak görünmektedir. Yerel değerleri evrensel değerlere feda etmek ciddi bir sorundur. Yerel halkların dilleri, kültürleri, inançlarına hak ettiği değeri vermemek aslında evrensel değerleri de doğru anlamamaktır. Yerel değerlerden kopmak köksüzlüğe, evrenselden değerlerden kopmak gericiliğe götürme risklerini taşımaktadır. Oysa yerel ile evrenselin ilerici değerlerini sentezleyerek demokratik, özgürlükçü bir sentez üretilebilir…
Bu anlamda yerel yönetimler/yöneticiler kendi toplumlarının ortak yerel değerlerini korumaya-yaşatmaya öncelik vermelidirler. Ama yerele de saplanıp sırtını evrensel değerlere dönmemelidir. Ancak bu ilişki doğru ve dengeli bir şekilde kurulamasa “mutlak yerelcilik” mikro milliyetçiliğe, “mutlak evrenselcilik” inkarcılık ve asimilasyona götürür…
21. yüzyılda Dersim toplumunu ilerici insanlık ailesinden koparıp sadece yerel değerlerle var etme çabası hem doğru değil, hem de sosyal yaşamda karşılığı olmayan bir çabadır… Elbette evrensel değerlerle ilişkisini kesip tamamen yerel değerlerle yaşamak isteyenler varsa onlara bir şey denilemez. Ancak bir toplum adına bu tür iddialarda bulunmak sınırları zorlamaktır. Tüm toplumlar gibi Dersim toplumu da homojen bir toplum değildir. Kimse kimseye kendi düşüncelerini dayatmadan barış içinde bir arada yaşamanın olanaklarını geliştirmeliyiz.
Mazgirt Belediyesi’ni (bu konuda Pülümür, Nazimiye, Pertek, Çemişgezek, Ovacık, Hozat belediyelerinde ki durum hakkında da bir değerlendirme yapma ihtiyacı vardır…) yerel değerlere yeterince önem vermediği konusunda eleştirebiliriz elbet. Bu öncelikli olarak Mazgirtlilerin, Dersimlilerin ve her demokrat insanın demokratik hakkıdır. Ya da verilen isimlere yönelik eleştirilerimiz de olabilir. Ancak demokratik haklarımızı kullanırken adalet, vicdan ve etik değerler konusunda azami hassasiyet göstermek durumundayız. Eleştiri adı altında insanları linç etmeyi, değerleri kirletmeyi kimse kendinde hak olarak görmemelidir. Gerçekliği bütünlüklü olarak kabul etmek ve eleştirimizi yapıcı, geliştirici, toplumu aydınlatıcı bir tarzda yapmanın ahlaki sorumluluğundan uzaklaşarak olmamalıdır.
Mazgirt Belediyesi’ni (tabi diğer belediyeleri de) yerel değerler konusunda ki eksikliklerini, umursamazlıklarını eleştirmek de bir haktır ve doğrudur da. Bu eleştirilerin karşılık bulmasını ümit ediyoruz. Görüldüğü gibi ötekileştirici, yargılayıcı, düşmanlaştırıcı bir dil ve tarz eksikliği gidermediği gibi Dersim toplumunu kutuplaştıran, parçalayan bir rol oynamaktadır. Öte yandan tüm yanlış yöntemlere rağmen bir “eleştiri” yapılmış ise onu dikkate almak, kimin yaptığıyla değil, doğru ve haklı olup olmadığıyla değerlendirmenin doğru olacağına inanıyoruz. Eleştiriyi doğru değerlendiren, tepkiyi yatıştıran, konuyu irade savaşına dönüştürüp “karşı saldırı”ya geçmeden de düşünceler açıklanabilir.
Mazgirt Belediyesi ve M. Oruçoğlu tartışmalarında bazı kurumlar adına yapılan açıklamalar da sorunu düşünsel ve mekansal zeminden uzaklaştırmakta ve yeni sorunların zemininin oluşmasına hizmet etmektedir. Her eleştiri yapanı “düşman” görmek, aşağılamak ve tehdit etmek hastalığının da demokrasi kültürü konusunda ne kadar sorunlu olduğumuzun bir kanıtıdır.
Hem andaki hem de geçmiş tartışma süreçlerinde Dersimli kadınlara yapılan cinsiyetçi saldırıları kınadığımızı özellikle vurgulamak istiyoruz. Kimden kaynaklanırsa kaynaklansın, bu ataerkil mantalite, tarihi, toplumsal yaşam kültürümüze tezattır ve toplum vicdanını yaralamaktır.
Toplum adına söz söyleme hakkına sahip olduğunu düşünen tüm kurum, kuruluş ve bireyleri sorumluluğa, etik değerlere saygıya davet ediyoruz. Hiç kimse toplumu parçalama, düşmanlaştırma ve kendi çıkarları için zehirleme hakkını kendisinde görmemeli, bu hakkı kendinde görenlere de Dersim toplumu sessiz ve tavırsız kalmamalıdır.
Özgür, barış içinde yaşayan, demokratik bir Dersim’in, hepimizin hayali olduğunu biliyoruz…
Büyük bir aile olmalıyız, çünkü biz bir ailenin çocuklarıyız.
30.07.2018
DERSİM MECLİSİ YÜRÜTME KURULU
Risk Toplumu ve Geçmişten Geleceğe Dersim
Selman Çiman
“Evrende en büyük ziyan, sorgulama yetenegini yitirmiş bir beyindir” (Einstein)
Konu başlığına bakıldığında, birçok sosyal-siyasal bilimleri ve disiplini kapsayan, karmaşık-kompilike bir durum olarak anlaşılabilinir. Oysa çok iddalı olmamak koşulu ile bugünün Dersimini anlamak, bütün bu konuları üstten bir bakış ile analiz etmek, geçişkenlik içeren, birçok konuyu birbiri ile ilişkilendirmek toplu bir fotoğrafı çıkarmak açısından gerekli gibi gürülmektedir.
Dersimliler, 1970’li yıllarda arkaplanda 37-38’de uğradıkları büyük vahşetin psikolojik motivasyonu ile çok hızlı bir şekilde politize oldular. Bir şekilde öç almak refleksi olarak da tanımlanacak bu süreç büyük bir yıkım ile sonuçlandı.
Meydanların kültürel-politik ve tarihsel hafızanın oluşmasında ciddi birer imge oluşturabilirler. Hatta bazen toplumların tarihin birim aşamasının da başlangıç noktaları olabilecekleri gibi, değişimin sembolleri; bazen de bir bütün olarak retoriksel söyleme anlamlar yükleyebileceğini görüyoruz. Yetmişli yıllarda Palavra Meydanı ile başlayan politik dinamizm kendine özgü bir tarz ve semboller yarattı. Erkeklerin bıyıklarını Marx’ın “M” si faullerini de Lenin’in “L” şeklinde kestiği, Amerikan parkasının politik olmanın kesin bir kanıtı olduğu; kadınların kot pantolon üzerine uzun çiçekli elbiseler giyindiği, yüksek sesle konuşmaların yapıldığı, herkesin koltuk altında tuğla kalınlığında düz renklerden kitaplar taşıdığı, “süreç-mekan sembolik hafızasını” ve “kültür kodlarını” oluşturmaktaydı.
Dersimliler, 1970’li yıllarda arkaplanda 37-38’de uğradıkları büyük vahşetin psikolojik motivasyonu ile çok hızlı bir şekilde politize oldular. Bir şekilde öç almak refleksi olarak da tanımlanacak bu süreç büyük bir yıkım ile sonuçlandı. Tarihsel kültürün bir mirası olan iç çatışmalar, cinayetler ve büyük trajedilerin de tekrarı oldu. Sonrasında, onbinlerce insanın büyük acılar çektiği büyük bir enkaz ve yıkım.
Bugün Dersim toplumunun kalbi başka bir meydanda, Seyit Rıza Meydanında atıyor. (meydanda bulunan Seyit Rıza heykeli kültürel-kimlik bilinci oluşmasında bir ortak sembolik anlam bile yaratamıyor, her birey farklı anlamlar yüklemektedir. Kimisi onun bir isyanın önderi, kimisi bir aşiretin lideri, kimisi bir direniş önderi, hatta bir devrimci önder olarak da görenler bile var) Bu meydanda bulunan erkelerin hipp-star tarzı sakalları, kadınların geleneksel şalvar giyindiği, yüz topografyasından kimlik tespiti yapan dört kamera tarafından izlenen ve herkesin sessiz konuştuğu, tedirgin, umutsuz, korkan ve kötü şeylerin her an olabileceği bir toplum haline gelmiş bulunmaktayız. (Öyle ki, erkeklerin, arpanın veya buğdayın hangi mevsim de ekildiğini; kadınların ise yoğurt mayalamayı bilmediği bir kuşak).
Sistemin yeni rantçıları, dışında herkesin göç etmek üzerine kaldığı; etno-coğrafik kimlik dinamikleri dağılmış, kültürel değerleri silikleşmiş, hiç kimsenin kalıcı bir şeyler yapmadığı bir coğrafya. Diasporadan gidenlerin onları anlamadığı ya da anlatamadığı, onların da diasporadan gelenleri anlamadığı; bir kaç hafta yaşadıktan sonra, insana boğulma hissi veren ve hızla insansızlaşan ve her yerinden acı akan bir coğrafıya. (Göç, gidenlerin kurtulduğu, rahat bir hayat sürdükleri, hiçbir sorun yaşamadıkları mitosu üzerine kurulan bir fenomen. Bu düşünsel yanılgı ve yanılsama göçün hızlanmasını tetiklemektedir ve süreklileşmesini sağlamaktadır.)
Bu değişim sadece mekansal bir değişim ve taşınma değil, aynı zamanda kültürel, sosyolojik bir değişimi de beraberinde getirmiştir. Değişmeyen tek bir şey varki o da “şiddet”in sürekliliği ve bunun yaratığı toplumsal çöküntü-çürüme. Bu durumu “anlamak” ve “anlamdırmak” bugünün en temel sorunu ya da sorusudur. Kimsenin kimseyi anlamadığı, ortak bir hafızası olmayan, epistomolojik olarak aynı dili konuşmadığı, en genel kavramlara bile aynı anlamlar yüklemediğimiz, düşünsel olarak parçalanmış, mantık bütünlüğü dağılmış, idealleri konusunda bütünsellikleri olmayan, değer-norm çatışması yaşayan kaotik bir toplum haline gelmiş bulunmaktayız. Adeta Dostoyevski‘nin Budala’sı döneminin bütün kişilik karakteristik özellikerini taşıyan insan tipi ve devrine dönmüş bir durumadayız. Onun deyimiyle “Bu devir, sıradan insanın en parlak zamanı, duygusuzluğun, bilgisizliğin, tembelliğin, yeteneksizliğin, hazıra konmak istiyen bir kuşağın devridir.”
Babaların gençliğinde savunduğu ve bugün çocuklarının gittigi yolun yanlış ve tehlikeli olduğunu, büyük bir çaresizlikle anlatmaya çalıştığı dehşet acılara tanıklık etmiş, yeryüzünün bu “özel” coğrafıyası elimizden kayıp gidiyor. Politik aktörlerin dağlarda onar-onbeşer halinde cesetleri insansız hava araçlarından atılan füzelerle paramparça edilmiş her biri “zeka küpü” (dünyada doğan her yüz çocuktan altısı süper zeki olarak doğmaktadır, bu oran Türkiyede yüzde üç, Dersim’de ciddi bir araştırma ile yüzde ona yakın bir rakamdır) bu genç-çocukların cenazelerinde, boyun damarları çatlarcasına Hamas şefleri gibi bağıran, “şehit-şaahadet“ (bu iki kavram da Dersim kültür geleneği kolleksiyonunda olmayan kavramlar. İslamik-faşizmin katilleri motive etmek için cennet motivasiyon kavramlarıdır) kavramlarının bolca dağıtıldığı, dağ yerine neden üniversitelere gitmediklerini sorgulamayan bu ortamda bu “katran” sürekli kaynamaktadır-kaynatılmaktadır. Bu “katranı sürekli kaynatarak sonuçta şeker elde edeceğini” düşünenlerin akıl tutulması yaşıyor olmalarıyla karşı karşıyayız. Oysa dünyanın gittiği yönü anlamak hiç de zor bir durum değil, endüstüride 5-0 tasarlanırken, iletişimde inovasiyon teknolojisinin vardığı boyut, siyaset ve felsefede post-modernizmi tartışırken, demokraside yerel-direk yönetimi öngörürken, biz ise nohut-fasulye ekmenin ne kadar önemli bir şey olduğunu birbirimize anlatıyoruz.
Dünyada yaklaşık ikiyüz yıllık siyasi yönetim biçimi olan “özerklik” kavramının başına “demokratik” geçirilmiş hali ile ne kadar önemli bir teori olduğunu söyler dururuz. Ama dünya kültür mirası, insanlığın ortak malı, yeryüzünde az kalan temiz su kaynağı, ruhsal dünyamızda da manevi değeri olan, Munzur Nehri’nin kaynağının hemen yanında olan Ovacık’ın kanalizasiyonu neden akmaktadır, sorusunu soramıyoruz kendimize.
Bütün bunlarla birlikte, etki yaratmak ve toplumsal dönüşümün kesinlikle birincil yolu düşünsel paradiğma eleştirisi, kalıp ezberlerden kurtulmak en önemlisi de aklın özgürleşmesinin dinamiğini oluşturmak ve buradan çıkacak aydınlanmadır. Bakınız aydınlanma konusunda, Alman felsefesinin kurucularından, Immanuel Kant’ın iki asır önce söylediğine tekrardan gitmek gerekiyor: “Aydınlanma, kişinin kendi aklını kullanmaya cesaret etmesidir.”
Ortaya çıkan küresel çatışmanın yaratığı risk haritasının ve hayatımızın her alanını etkisi altına almış çatışma dinamiklerinin tam ortasında olmamız nedeniyle, doğru sorular soran ve nedensel hipotezlerini düşüncenin spekulatif gücünün ancak bir ampirizm dahilinde, nesnel durumla “gerçeklikle” ilişkilendiren bir bakış açısına ihtiyaç olduğu bir dönemden geçiyoruz.
Günümüz dünyasında “bilgi” yeni bir siyasi anlam yaratıyor. Bununla bağlantılı olarak risk toplumunun siyasi potansiyelini ve gücünü, toplumun karşı karşıya olduğu riskler hakkındaki bilginin kökeni ile çok ilişkilidir. Yani yaşanan toplumsal felaketin siyasi potansiyelini görerek, doğru bir makro eylem planı, “yerelleşme” (local politics), “yenilenme” (policy renaissance) ve siyasetin rasyonalleşmesi gerekmektedir. Yerelleşme siyasetinin global boyutunu, önemini anlamayanlar “mikro miliyetçilik” gibi negatif bir kavramın arkasına saklanmaktadırlar. Oysa bugünün dünyasında, evrensel değerlere ve projeksiyona sahip olmayanlar, yerel değerleri de üretemez ve yerel değerleri koruyamazlar.
Ortaya çıkan küresel çatışmanın yaratığı risk haritasının ve hayatımızın her alanını etkisi altına almış çatışma dinamiklerinin tam ortasında olmamız nedeniyle, doğru sorular soran ve nedensel hipotezlerini düşüncenin spekulatif gücünün ancak bir ampirizm dahilinde, nesnel durumla “gerçeklikle” ilişkilendiren bir bakış açısına ihtiyaç olduğu bir dönemden geçiyoruz.
Siyaset, demagoji ve anlamsız hayallerin savunusu veya eylemi kesinlikle değildir. Aksine hayatı analitik çerçevede kıyaslamak aklını esas alır ve dürüstlük gerektirir. Siyaset toplumsal sorunların çözümü ve hayat kalitesini her açıdan arttırmak için yapılan bilinçli “nesnel karşılığı” olan bir eylemdir.
Dersim toplumu olarak son elli yıldır, “travmatik süreklilik” gibi psikopatolojik bir toplumsal fenomenle karşı karşıyadır. Buna Dersim 37-38 Soykırımı’nın genetik mutasyon yolu ile aktarılmış soykırım travmasının etkilerini de eklersek durumun ne kadar komplike ve karmaşık olduğunu anlamış oluruz. (New York’daki Mount Sinai hastahanesinden Prof. Rachel Yehuda başkanlığında ki ekibi, Nazi döneminde soykırıma tanıklık etmiş Yahudiler üzerinde yaptığı çalışmada tarvmanın genetik aktarımla yapıldığını tespit ettiler.-bbc news)
Bu ağır kaotik şartlar Dersim’i, çoğunlukla ütopyaları nesnel olarak değişmiş, birçok negatif imgelerle şekilenmiş gelecek perspektifsizliği, sosyal hayatın rasyonaliziminden uzaklaşarak “kriz toplumu” haline gelmiştir.
“Savaş bunalımı” bütün toplumu adeta çürümenin eşiğine getirmiş, savaştan kaynaklı nevrotik durum üniter bir sendrom olarak sürekli tetiklenmekte, bir bütün olarak doğal gelişim rezonanslarını felç etmiş, realitesini ve kültürel normlarını kaybetmiş, adeta “Posttravmatik stres bozukluğu” sendromunun ciddi septomlarını taşıyan bir toplum haline gelmiş bulunmaktayız. (Posttravmatik stres bozukluğu-savaş, kaza, tecavüz, katliam ve feci şekilde ölüme tanıklık gibi durumlar sonrası travma yaratan bir olayın yaşanmasında, kişilerde bu gibi olaydan uzun zaman geçtikten sonra kalıcı bir travmatik sendromlar yaşaması durumudur. 1970’lerde ABD’de Viyetnam Savaşı’ndan dönen askerlerde savaşta karşılaştıkları sinir bozucu olayların tekrar yaşandığı, olayları hatırlatan durumlardan şiddetle kaçınma, uyumakta zorlanma, arkadaş ve aile ilişkilerinde sorunlar yaşama, dikkat dağınıklığı ve öfkelenme egilimi gösterdikleri, olayı hatırlatan durumdan kaçınmaya yol açan aşırı uyarlanmışlık, kaygı ve kolayca irkilmeyi içermektedir. Psikiyatri disiplini, mental bir anksiyete bozukluğu olarak tanımlamaktadır.)
Bu patolojik durumun daha önemli bir noktası da, sadece “savaş-şok”larının toplumdaki çok boyutlu etkilerinin ürettiği ve savaş yükü ile bağlantılı etiyolojik faktörlerin görüldüğünden çok daha karmaşık olmasıdır. Uzun süreli şavaşın ürettiği dehşet, kaygı ve öfke, ayrıca fiili olaylara tekabül eden temsiller, toplumun bütün bireylerinde analitik algının dağılmasına, toplumsal olarak ruhsal çöküntüye yol açmıştır. Bu durum bireylerde utanma ve mahçubiyet duygusunun yıpranmasına, hiç farkında olmadan, sosyal-adalet duygusunun da yitirmesine neden olmaktadır.
Bu ağır kaotik şartlar Dersim’i, çoğunlukla ütopyaları nesnel olarak değişmiş, birçok negatif imgelerle şekilenmiş gelecek perspektifsizliği, sosyal hayatın rasyonaliziminden uzaklaşarak “kriz toplumu” haline gelmiştir. Bir toplum rasyonalitesini nasıl kaybeder ve bu durum nasıl sonuçlar doğurur? Bu durum intikam duygusunu sürekli doğuran bir toplum olarak kini ve şiddetti politize ederek, şiddetin günlük hayata girmesinin normalleşmesi algısının yerleşmesine ve kalıcılaşmasını sağlar. Ayrıca bur durum, farklı formlarda, sürekli yeni araçlarla kendisini ürettirerek pratik “şiddet kültürü”nün yaygınlaşmasına bir sosyo-patolojiye dönüşmesine yol açmaktadır.
Şiddet ve şiddetten sakınmak da toplumsal olarak öğrenilen bir şeydir. Bu kadar şiddetle yoğrulmuş bir ortamada, kişi hiç farkında olmadan sosyal problemlerini şiddetle çözebileceğini öğreniyor. Bu “öğrenmeyi” kırmak ve normaleşmesini sağlamak için çok zor ve uzun eğitim-rehabilite süreçleri gereklidir. Hatta bu durumlar için insan üstü bir çaba da gerekebilir. Yetersizlik, başarısızlık, değersizlik duygusu toplumda inanılmaz boyutlarda yer etmiş ve bununla başa çıkmak için çoğunlukla bireysel planda “tükenmişlik sendromu”nun etkisiyle tam tersini yapmaya çalışıyoruz.
Moderleşme, şiddetin ve savaşın yaratığı zorunlu göçün ve savaşın bütün toplumu çürüttüğü gibi, kültürel normları dejenere ettiği; kişilikli insan yetişmesinin bütün zeminini de yok etmektedir. Özgür bireylerde kişilik gelişir, baskı altındaki bireyler, doğru bildiği gibi değil, kendisinden istendiği gibi davranmak zorurda kalır. Uzun süreli savaşlarda, yeni yetişen jenerasyonda bu davranış ve kültürel kalıplar itrazsız ve normalmiş gibi kabul edilir. Savaşan güçlerin fiili, fiziki baskısı ve uyguladıkları “duygusal şiddetin” etkisi ile nasıl kişilikli davranabilir ki insan. Çok doğaldır ki, bireyler kişilik parçalanması yaşayacaktır. Esasında bu durum toplumun bir bütün olarak realite kaybı yaşamasına ve “sosyal şizofreni”ye sürüklenmesine yol açmıştır.
Dersim, kendisine benzeyen, kendi kültürel kodları ile dünyada hetrodoksi denilebilenecek ve “Dünya Kültür Mirası“nın her boyutu ile korumaya alacağı uluslarası ve insanlığın ortak kültürel mirası olarak kabul edileceği bir topluluktur. Dersim, bu koruma kriterlerini fazlası ile taşımaktadır. Dersim toplumunun içinde bulunduğu objektif durumu, herşeyi ile tehdit altında olan bir “Risk Toplumu” olarak tanımlamak gerekir.
Kanıksanan ve içselleştirilen bu durum, genel anlamda sosyolojik ve psikolojik düzlemde davranışsal bozukluk, norm dejenarasyonu, ahlaki çöküntü ve süreç içerisinde kültürel kodları yaratan referans çerçevesinin kırılmasına, silikleşmesine yol açar. Patolojik bir eylemsellik olarak şiddet ve şiddetin üretimi, çoğunlukla uygulayan ve mağdurlar arasında bir süre sonra asimetrik bir güç ve otorite ilişkisi oluşmaya başlar. Örgütlü Bir şiddet aygıtı olarak devletin, potansiyel olarak yok edilmesi gereken bir toplum olarak gördüğü Dersim toplumu, giderek devlete tersten benzeyen siyasal örgütlerin şiddeti de eklenince bu noktaya geldi.
Şayet normalizasyon koşulları tekrardan sağlanamazsa, toplum ya çökecek veya anormalleşmeyi büyütecek ölümcül bir tercih ile karşı karşıya kalacaktır. Eğer yeniden rasyonalite kazanma seçenekleri dışarda bırakılırsa toplum, geçmişte yaşadıklarından dolayı geleceği düşünme enerjisini tüketmiş, sürekli krizler yaşayan bir topluma dönüşmüş, sürekli tekrarlanan döngüsel bir anafora sürüklenecektir.
Dersim, kendisine benzeyen, kendi kültürel kodları ile dünyada hetrodoksi denilebilenecek ve “Dünya Kültür Mirası“nın her boyutu ile korumaya alacağı uluslarası ve insanlığın ortak kültürel mirası olarak kabul edileceği bir topluluktur. Dersim, bu koruma kriterlerini fazlası ile taşımaktadır. Dersim toplumunun içinde bulunduğu objektif durumu, herşeyi ile tehdit altında olan bir “Risk Toplumu” olarak tanımlamak gerekir.
Risk Toplumu aynı zamanda bir normatif özeleştiri toplumu olmalıdır ki riskleri ve toplumu tehdit eden potansiyelleri anlama konusunda nesnel sonuçları algılanabilsin ve karşı koymanın fiziksel dinamiklerini oluşturmanın nesnel zemini yaratabilsin.
Risk toplumunun kurtuluşu için politik epistomolojinin parametreleri olarak gerçek bir siyasi hareket ve aydınların yaratacağı güven hareketidir. Bütün bu riskleri toplumsal bakımdan tanıma, önleyici konseptlerin bilimsel bilgi ve siyasi eylemi ile arasındaki diyalektik bir denklem kurulursa, toplum sosyal-politik önleyici eylemi ile risk süreçlerinden çıkarılabilinir.
Dersim toplumun bir bütün olarak etno-kültürel, etno-politik, etno-demoğrafik ve etno-coğrafik yapısını tehdit eden birçok veri tabiki sunulabilinir.
Konu uzayacağından ben sadece bunun bir boyutu olan etno-coğrafik risklerin büyüklügünü görmek açısından coğrafyamızda yaşam alanlarının nasıl ortadan kaldırıldığının ve etnik yoğunluğumuzun tahrip edildiğinin; kültürel dokunun ortadan kaldırıldığının kanıtı niteliğindeki barajlar örneğini belirtmekle yetineyim.
“Munzur havzasına 4 baraj ve 5 HES projesi planlanmış, 1985’de yapılan Mercan HES kaçak olarak yapılmış. Peri suyu üzerinde 3 baraj kaçak ve hukuksuz yapılmış. Çemizgezek Tağar suyu üzerine HES projesi, 1967’de planlanan Gökçek Köyü İnderesi HES projesi. Pertek-Singeç 2 HES projesi-Çobanyünak-. Dinar deresi HES, Uzunçayır barajı, Pülümür vadisi1-2 Regülatörü ve HES projeleri, Hakis deresi HES projesi. Haskar deresi HES projesi. Kutuderesi HES projesi ve Derman HES projesi, Karasu üzerinde Sansa ve Armağan HES projeleri, ayrıca 3 baraj, Pülümür-Abdalan HES projesi, Kiği-Yedisu 6 HES pojesi (3’ü yapılmış durumda), Tercan’da 2 HES projesi, Elbistan’da 1 HES projesi. 145 maden çıkarma projesi bulunmaktadır ve bu projelerin taahhütname ve sözleşmeleri yapılmıştır. Bu projelerin en büyük ve yıkıcı olan ilk 3’ünü sıralarsak;
- 43 bin hektarlık alanı kapsayan Merkez-Geyiksu dan başlayıp Munzur vadisine paralel ve güneyde Yılan dağı olmak üzere Munzur gözelerine kadar ki bölge Altın Madeni çıkarılmak için Çalık Holding lisans ve sözleşmeler yapılmıştır. Bu projenin ölümcül etki alanı yaklaşık 250 kilemetrekaredir.
- Mercan dağlarında krom çıkarılması-işletilmesi.
- Pertek-Vaskürt (Çakırözü) Mermer çıkarma alanı.”
(Kaynak: Dersim Barosu ve Sanayi ve Ticaret Odası)
Risk toplumunun kurtuluşu için politik epistomolojinin parametreleri olarak gerçek bir siyasi hareket ve aydınların yaratacağı güven hareketidir. Bütün bu riskleri toplumsal bakımdan tanıma, önleyici konseptlerin bilimsel bilgi ve siyasi eylemi ile arasındaki diyalektik bir denklem kurulursa, toplum sosyal-politik önleyici eylemi ile risk süreçlerinden çıkarılabilinir. Rasyonal bir siyasetin, öngörüleri ve sonuçları analitik bir mantık çerçevesinde açıklayamayan her politik hareket, çözümler de üretemez. Ayrıca bizim coğrafyamızda bu hareketler fiilen miadını doldurmuş, sorunun birer parçaları haline gelmişlerdir.
Soruların nasıl sorulduğu, nedensel hipotezlerin nasıl oluştuğu, bizi doğru bir çözüme götürecek tek yol olarak duruyor. Suriye’deki şavaşla birlikte devlet ve iktidar erki sürekli ve sistemetik olarak “alevi fobisi” propagandası ile Alevileri bir bütün olarak kamusal alanın dışına çıkardı. Alevilere karşı yapılacak bir “soykırım”ın fiziki-piskolojik arkaplanını ve motivasiyonunu oluşturmuş durumdadır. (1915 öncesinde, Ermeni aydınları büyük bir yanılgı yaşadılar. Bu yanılgı ve öngörüsüzlük büyük bir felaketle sonuçlanıdı. Oysa önleyici mekanizmalar geliştirebilirlerdi.)
Türk Devletindeki niteliksel-yapısal değişiklikten sonra, Alevi toplumu potansiyel ve içdüşman kateğorisine alındı ve İran’nın nüfus alanı olarak tanımlandı; bölgesel çatışmanın temel ekseni olarak da böyle şekillendi.
Soğuk savaşın kilit ülkesi Türkiye’de dört ana sorunlu alan olarak tanımlanan, Karadenizdeki Laz etnik yapısı, Hatay’daki Arap-Alevi stoku, Kürt etnik nüfusu ve coğrafyası ve Alevilerin yoğun yaşadığı coğrafya (Hatay’dan başlayıp Varto’da son bulan Alevi yayı).
Devlet açısından bu asimetrik savaş stratejinin birçok parametresi ve boyutları kesinlikle vardır ve normal durumda yapamayacağı birçok politik hedefi, bu savaşı gerekçe göstererek, devlet terörünü meşrulaştırarak, yerel ve uluslararası tepkileri-itrazları tolere etmektedir.
Karadeniz de 1980lerde başlayan ve derin-devletin planlı milliyetçi hareketi güçlendirme, Hatay da sistematik şekilde sürdürülen ve demografik yapıyı bozmak için nüfus transferleri, yabancı ülkelerden gelenlerin zorunlu iskanı ile etnik yapısı değiştirildi. Asıl sorun ise Kürt sorunu ve Alevi sorunudur. Hem iç içe geçen hem de ayrı yanları olan, fizikte ki birleşik kaplardaki ilişki gibi tanımlanacak bir durum gibi. Devletin en büyük korkusu, bu iki güçlü muhalefetin potansiyelinin birlikteliğidir.
Bir Pentagon stratejisi olarak bilinen ve Türkiye’nin de Osmanlı’dan devir aldığı politika ile sentezlenen etnik temelli düşük yoğunluklu savaş politikasının labutuvarı hiç kuşku yok ki son kırk yıldır Dersimdir.
Devlet açısından bu asimetrik savaş stratejinin birçok parametresi ve boyutları kesinlikle vardır ve normal durumda yapamayacağı birçok politik hedefi, bu savaşı gerekçe göstererek, devlet terörünü meşrulaştırarak, yerel ve uluslararası tepkileri-itrazları tolere etmektedir. Bu gerekçe ile köyleri yakmakta, göç hareketini hızlandırmaktadır. Devlet, özel güvenlik alanları oluşturarak bölgeyi insandan arındırma, toplu katliamlar yaparak, demokratik-hukuksal işleyişin bir bütün olarak ortada kaldırıldığı kendisi için ideal bir ortam yaratmış olmaktadır.
Bölgede bulunan silahlı hareketler ya direk ya da dolaylı olarak bu politik stratejinin sürmesinde temel rol oynadıkları bir varsayım değil. Her yıl dalları budanan ve bir sonraki yıla tekrar filiz verecek şekilde bırakılan, Dersimlilerin “bizim çocuklar” dedikleri kesimin bu durumu anlamaları zaten mümkün değil. Çünkü “konuyu” bilmiyorlar.
Ama Kürt hareketinin son yirmi yıllık pratiği “hizmete hazırım” ile başlayan süreç bu denklem üzerine oturmaktadır. Bu denklemi doğru çözenler, bu kirli siyasetin labirentlerinden çıkmak için okun yönünü doğru takip edenler, tarihin en büyük trajedisini görebilirler. En azında kısa dönemi anlamak için Selahattin Demirtaş’ın neden cezaevinde olduğunu, Roboski davasının neden AHİM’e taşınmadığını, ya da Kürt şehirlerinin nasıl yerle bir edildiğini ve binlerce gencin bodrumlarda napalm bombaları ile kül edildiğini anlayabilmek için aşağıda verdiğim alıntı bu perspektifle okunursa anlaşılır:
“Bakın, bunlar ben olmasam orda çoktan ABD-İsrail ittifakına yem olmuşlardı. Siyaset bilmiyorlar, Dersimden çekilme kararı aldılar. Dersim bırakılır mı, böyle şey yapılır mı? Bana hemen bildirdiler, Sayın Ecevit’e de bu konuda mektup yazdım. Dedim burdan çekilme olmaz, bir iki birlik sayıları 200-300 geçmeyecek bir gücü orda tutmak lazım. Burda (Dersim) ortaya çıkacak bir boşluk başkaları tarafından doldurulur. Biliyorlar, Sayın Atasagun (MİT Müşteşarı) bildirmiş, demiş biz de istemiyoruz o bölgeden tamamen çekilmesine” (Öcalan’ın Avukat Görüşme Notları. Yeni Özgür Politka)
Tarihsel olarak siyaset bilinci ve eylemi, kendisi ile ve iktidar arasındaki muhalefet üzerine kurulmuş toplumun en temel sorunları siyasetin konusu olamamıştır. Bir siyaset projesi olarak “Dersim Meclisi” ne karşı yapılan itirazların veya engellemelerin Dersimlilerden gelmesi kronik bir durumun göstergeleridir.
Dersimliler, tarih boyunca ve gerekse yakın tarihte kendileri için “Dersim Siyaseti” ile bağlantılı siyaset yapmanın herhangi bir parametresini oluşturacak hiçbir eylem yaratamadılar. Ne kendilerinin farkındalığının farkında oldular ne de toplumsal sorunları konusunda kollektif bir ortak hafıza ve stratejik bir eylem planına dönüşecek ortak aklı yaratabildiler.
Bunun bir çok nedeni var elbette. Başlıca iki temel faktör, kendi olma bilinci, kendi kendini yönetme kapasitesinden yoksun görme ve iktidar kurma kültürü konusundaki tarihsel mirastan yoksunluk ya da iktidar olma bilincinin olmaması.
Tarihsel olarak siyaset bilinci ve eylemi, kendisi ile ve iktidar arasındaki muhalefet üzerine kurulmuş toplumun en temel sorunları siyasetin konusu olamamıştır. Bir siyaset projesi olarak “Dersim Meclisi” ne karşı yapılan itirazların veya engellemelerin Dersimlilerden gelmesi kronik bir durumun göstergeleridir. Oysa “öteki”lerin itirazları olması gerekirken, Dersimlilerin itirazı paradoksal bir durumdur.
Bizim kuşak (50-70 arası) abartısız söylemek gerekirse tarihsel bir görev ve ağır bir sorumlulukla ile karşı karşıyadır. Bu durumun oluşmasında kısmen payı olan bizler, toplumun içine girdigi bu ölümcül girdaptan çıkması için bir çığır açmamız olanaklı görülüyor. Daha doğrusu bunu yapmak zorundayız.
Bunun için düşünsel alışkanlıklarımızı ve siyaset yapma tarzımızdan köklü bir kopuşla ve paradigma değiştirerek, ezberlerimizi bozduğumuz ve sorunların kollektif aklın oluşması ile aşılabileceğini veya bu yönde bir bilincin oluşması ile mümkün olacağını anlamak ilk aşamadır.
Bu siyasi akıl, Dersimi kendisine eksen alan; toplumun karşı karşıya bulunduğu bu ağır duruma ve sorunlara akılcı-analitik ve nesnel öneriler de bulunan bir “Dersim Siyaseti” olmalıdır. Biz Dersimliler bu son şansı kullanmak durumu ile yüz yüze olmanın ciddiyetini ve sorumluluğu ile hareket etmeliyiz.
Modern örgütlenmelerin parametrelerini oluşturmak, bugün olanaklı değilse bile bu konuda miras bırakmak, bizden sonraki kuşaklara fundament tarih ve bilinci oluşturmak açısından önem arzetmektedir. Bu depolitizasyonu fırsat bilen bazı çıkar grupları, Avrupa’nın ortasında dini ve siyasi güç devşirmek isteyenler, aşiret toplantıları organize etmektedirler. Viktor Hugo dediği tam da bu durumu anlatır, “Din, hırsızlar ve kalpazanlar için mükkemel bir araçtır”
Biz modern toplumun siyasal mekanizmalarını, dünyadaki insanlığın ileri değerleri, evrimsel dönüşümleri, çağın gelişmelerini iyi okuyan bir “siyaset vizyonu” ile “toplumsal konsensüs hareketi” yaratarak oluşturabiliriz. Makro düzeyde oluşturulacak bir siyasetle, toplumun bütün sorunlarına çözümler ve yol haritası oluşturan ve yeniden inşaasını şekillendiren “yerel yönetim politikası” ile ancak bir kalkınma yaratılabilinir, risk toplumu olmaktan çıkarılabilinir.
Bir Fransız atasözüdür, “Kurt postu içinde ölür”. Durum gösteriyor ki Dersim’de bir süre sonra hiçbir kurt postunda ölmeyecek. Tarih bir kez daha Bertholt Brechht ’i haklı çıkardı, “Her savaşta geriye üç ordu kalır, ölüler ordusu, yas tutanlar ordusu, hırsızlar ordusu”. Dersimdeki durum ne yazık ki, bugün budur…
Toplumun Theodor Herzl gibi idealistlere, Che Guevara gibi romantiklere, Jean Paul Sartre gibi kişilikli aydınlara, isim listesi çok uzun olan, herbiri ile büyük onur duyduğumuz, Dersimin yiğit insanlarına, bugün daha cok ihtiyaç var kesinlikle…
“Düşünmeyi ögrenmiş hiç kimse, bir şeye körü körüne inanmaz.” (Tolstoy)
YAZARIN DİP NOTU: Bu yazının asıl konusu Dersim’de yapılan ve bir alan çalısmasını kapsayan travma ve savaş şartlarında doğmuş, büyümüş 18-25 yaş kuşağının “psiko-sosyal durumu” ve “risk toplumu analizi”ni anlamak için kognitif veriler elde etmek amacıyla yapılandırmış bir kontex içindeki sorulara cevaplar aramak ve nesnel bulgular elde etmek konulu araştırmadan oluşmaktadır. Bazı sorularda kontex dışında, görüşme esnasında sorulma tekniğinden yararlanılanarak yapılandırılmıştır. Bu çalışma 2017 yılının Aralık ayın da “ülkeye süresiz giriş yasağı” konulduğu için tamamlanamadı. Ama bu yarım kalmış çalışmada, “Munzur suyunun ışıltılarını” görür gibi olanlar kesinlikle yanılmıyorlar.
8 Nisan 2018 tarihinde Mala Gelê Kurd Mannheim’ın düzenlediği, DİDİF ve bizim de Dêsım Gemeinde Bonê Ma Rhein-Neckar e.V. olarak desteklediğimiz “Türkiye ve Kürdistandaki Son Gelişmeler ve Dersim Katliamı’nın 80. Yıldönümü” (81. yıldönümü olmalıydı) konulu konferans Mannheim’da yapıldı.
Konuşmacı sosyolog ve yazar sayın İsmail Beşikçi idi.
Moderatörlüğünü Diyarbakır’dan Ahmet Kani’nin yaptığı konferansın ilk konuşmacısı Beşikçi Vakfı’ndan yazar Cemal Temel,
“Beşikçi Hoca’mızın Kürtlerle nasıl tanıştığı, onlar üzerine bugüne kadar neler yaptığı hakkında bir konuşma yapacağım. Hocamız Ankara Siyasal Bilgiler Üniversitesini bitirmek üzereyken Keban ilçesine stajerliğini yapmaya geliyor. Orda kaymakamın köylülerle tercüman aracılığıyla görüştüğünü gözlemliyor ve soruyor, madem ki bunlar da Türktür niye görüşmelerde tercüman gerekiyor? Aldığı bilinen uyduruk cevaplarla ikna olmuyor ve bu işin peşini bırakmıyor. Bu olaydan hareketle bilimsel çalışmalara giriyor. (…)”, dedi.
Sayın Beşikçi ise özet olarak şu belirlemelerde bulundu:
“Ermeni ve Süryani kırımlarından sonra hal edilmesi gereken iki sorun vardı, Kürt sorunu, Alevi sorunu. (…) Cumhuriyet, 1923’de Kürtlerin yokluğu üzerine kuruldu. Sadece Kürtlerin değil, Rumların, Ermenilerin, Yahudilerin, Süryanilerin ve nihayetinde Alevilerin yokluğu üzerine kurulmuştur. (…)”
Karşılaştırmalı olarak Alevilik ile Müslümanlığı işlerken “Kürtler Türklüğe, Aleviler ise Müslümanlığa asimile edileceklerdi”, dedi.
Alevilikteki insan, doğa tanrı üçlemesi, semah ve cem üzerine fikirlerini belirti. Kadın-erkek eşitliğine değindi ve Aleviliğin Müslümanlıktan ve Zerdüştlükten daha eski ve köklü bir inanç olduğunu belirtti.
Dersim 38’in bir isyan değil, soykırım olduğunu vurguladı.
Konferansın soru-cevap bölümünde kısmi açıklamalarla birlikte sayın İsmail Beşikçi’ye bir kaç soru yönelttim:
Sayın Beşikçi, sizin tane tane, vurgulu konuşmanızdan büyük bir keyif aldım. Verdiğiniz örnekler çok isabetliydi. Alevilik Zerdüştlük’tür söyleminden Alevilik Müslümanlık’tan ve de Zerdüştlük’ten daha eski ve köklü bir inançtıra; Dersim ’38 isyandırdan Dersim ’38 bir soykırımdıra gelmiş olmanız taktire değerdir. Bunlar güzel gelişmeler.
Sayın Beşikçi siz emektar bir sosyologsunuz. Dersimlilerin de sizden beklentileri var. Fakat hala çok dilli ve orjinli tarihi Dersim coğrafyasını özerk görmeme gibi bir tutum sergilemektesiniz. Dersimlileri bir bütün olarak Kürt görmektesiniz. Oysa Avrupa Dersim Dernekleri Federasyonu’nun yürüttüğü Dersim Sözlü Tarih Projesi ekseninde, Dersim’in kamilleriyle, tertele tanıklarıyla 400’e yakın reportaj yapılmış bulunmakta. Onlar kendilerini farklı görüp adlandırıyorlar. Kendilerine Kırmanc diyor ve kendilerini Kürt görmüyorlar.
Dersimliler kendilerini adlandırma hakkına sahip olamazlar mı?
Sözlü aktarımların sizce hiç bir değeri yok mu?
Veya Dersimlileri bir bütün olarak Kürt görmenizin bilimsel açılımı nedir?
Yönelttiğim bu soruya cevaben sayın İsmail Beşikçi, “Benim Zazaca ile ilgili bilgilerim bu konuda çalışan arkadaşlarımın bilgileridir. Munzur Çem gibi, Malmisanıj gibi, Roşan Lezgin gibi, yani Zazaki üzerine çalışan arkadaşlarımın bilgileridir. Ben o bilgileri tekrarlayabilirim. Onlar Zazaki’nin Kürtçe olduğunu, Kürtçe’nin bir lehçesi olduğunu söylüyorlar.”
Sorumun doğru anlaşılmadığı, saddece soruyu tekrar yöneltmem gerektiği belirtilince, soruyu tekrarladım. Ben Dersimlileri bir bütün olarak Kürt görmesinin bilimsel izahını beklerken, Hoca tekrar dil mi, şive mi, “arkadaşlarım güvenilir kişiler, söz sahibi kişiler ve böyle söylüyorlar” gibi bir cevap verdi…
İkinci sorum ise şuydu:
Sayın Beşikçi, kendi yaşantınız, özellikle staj dönemindeki tecrübeniz, yani Kürtler ve Türklerin birbirlerini anlamaması, tercüman kullanmaları sizin açınızdan belirleyici olmuş. Zazaca konuşanlarla Kürtçe (Khurmanci) konuşanların bin yıllarca yanyana yaşıyor olmalarına rağmen birbirlerini anlamamalarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Sorum cevapsız kaldı…
UNESCO dahi Zazaca’nın yok olmakla karşıkarşıya olduğunu saptarken, bizim lehçecilerin çalışması hep bize karşı gelişti. Yani bizi engellemek için ne kadar gerekiyorsa o kadar çalışma prensibi ile yola koyuldular.
İster kendi başına bir dil veya lehçe olsun, “bu dil veya lehçenin yaşatılması için ne yapılıyor?” sorusu sorulduğunda, soruya cevaben ortaya çıkan tablo içler acısı.
Bakın,
- Kürtçe yayın yapan televizyon kanalları sayısı 91. 11’i devlet tarafından kapatılmış olduğundan şu an 80 kanal var.[i] Sadece Zazaca yayın yapan televizyon kanalı var mı? Yok. Arada bir bir veya iki saat yayın yapan televizyon sayısı ise 3-5’i geçmez. Bunu ne tür bir kardeşliğe saymalı?
- Kürtlerden Zazaca bilenlerin veya öğrenenlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Fakat Zazaca konuşup da Kürtçe bilenlerin sayısı oldukça fazladır.
- Kürdistan’da çoğunluk Khurmanci konuşuyor, siz de öğrenin sorun çözülsün diyen Dersimli bir Kürtçümüzün fikri bir dönem Avrupa’da kurulmaya çalışılan Sürgünde Kürt Parlementosu’nda, bir ulusun bir dili olur kararına dönüşebilmişti.
- Hangi parti kendi tüzüğünde Kırmanc/Zazalara veya Kırmancki/Zazaca’ya yer vermiştir? Var mı bildiğiniz böyle bir parti tüzüğü?
Sayın Beşikçi dil bilimci değil, Kırmancki/Zazaca’yı konuşamıyor, bu dil üzerine herhangi bir araştırması da yok. Fakat bilimsel çalışmaları baz alacağına “söz sahibi kişiler” diye adlandırdığı yukarıda adı geçen arkadaşlarını baz alarak “Zazaca Kürtçe`nin lehçesidir” diyor. Kendisinden ricamız bilimsel davranmasıdır.
Oysa dilbilimci Oskar Mann ve Karl Hadank, Terry Lynn Todd, C. M. Jacobson ve M. Sandanato, Almanya Hamburg Üniversitesi´nden İranolog Prof. Dr. Ludwig Paul, Frankfurt Göthe Üniversitesinden dilbilimci ve kafkasolog Prof. Dr. Gippert gibi bu işin uzmanları Zaza dili ve grameri üzerine ayrıntılı çalışmalar yapmışlar ve Kırmancki/Zazaca’nin Kürtçe’nin bir lehçesi olmayıp, kendi başına müstakil bir dil olduğunu savunuyorlar.
Hatta Dr. Ludwig Paul, davet ettiğimiz “Veyvê Kutavu” şenliklerinden birinde, mizahi bir tarzla “Zazaca’nın Kürtçe’nin bir lehçesi olduğunu söyleyenler var. Bakın elimdeki kıtabım Zazaca üzerine bilimsel bir çalışma. Dilbilimsel çalışmalarım Zazaca’nın ayrı bir dil olduğunu ortaya koyuyor. Fakat buna rağmen lehçecilik yapanlar var. Bu kitabım bilimsel çalışmaları muteber almayanların kafasına indirilecek kalınlıkta olduğu için ikili bir işlevi de var”, demişti.
Paris Üniversitesi Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Ulusal Enstitüsü akademisyenlerinden dil bilimci Prof. Dr. Joyce BLAU, Seyidxan Kurıj’ın “Gorani ve Kirdki (Zazaki) hakkındaki düşüncelerinizi alabilir miyiz? Bu iki diyalekt arasında ne gibi ortaklık ve farklılıklar mevcuttur?” sorusuna şu cevabı vermiştir:
“Gorani ve Zazaca‘nın aynı kökenden geldiklerini biliyoruz. Muhtemelen bu diller Kürtçe‘den önce bu bölgede konuşuyordular. Bu bölge bir çok İran ve Türk saldırısına uğradı. İran‘lılar bu bölgeye dalga dalga geldiler. Muhtemelen Gorani ve Zazaca‘nın mazisi Kürtçe‘ninkinden daha eskidir. Kürtler; Zazaların ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler.
Bugün Gorani‘nin fazlasıyla Sorani‘nin etkisinde olduğunu biliyoruz ve Goranların çoğu Sorani konuşuyor. Gorani İran‘ın Güney kesiminde, Kermanşah‘ın Kuzeyinde konuşuluyor. Zazalar göç ettirildiler ve şimdi Anadolu’nun ortasında bir üçgende yaşıyorlar.”
Bu işin kökeninde veteriner ve subay olan Nuri Dersimi gibilerinin asılsız beyanatları vardır. “Kürdistan Tarihinde Dersim” adlı eserinde Seyd Rıza’nın idama giderken “Yazıktır, günahtır, zulümdür, beni suçsuz yere idam ediyorsunuz, Kürdistan şehitlerine katılıyorum, yaşasın hür ve müstakil Kürdistan, dedi” gibi tahrifatları vardır.
Oysa Hoca’nın da konuşmasında belirttiği gibi İdamlara tanıklık eden Çağlayangildir. Nuri Dersimi, Dersim illerigelenlerinin idamına tanıklık etmemiştir. İdamlara tanıklık eden Çağlayangil ise şöyle demektedir: “Son sözünü sorduk, ‘kırk liram ve saatim var, oğluma verirsiniz’ dedi. Oğlunun asılacağını bilmiyordu. Hava soğuktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Rıza meydan insan doluymuş gibi sessizliğe ve boşluğa hitap etti. ‘Evladı Kerbelayıh. Bihatayıh. Ayıptır. Zulümdur. Cinayettir’ dedi.”
İsmail Beşikçi Hoca, “1993’de bağımsız Eritre mücadelesini veren Eritreli gerillalar İstanbul’a gelirler. Bir arkadaşımızla reportaj yapıp sohbet ediyorlar. Arkadaşımız halkların kardeşliğinden söz ediyor. Eritreli gerillalar bu kavrama şiddetle karşı çıkıyorlar. ‘Halkların kardeşliği safsatadır; bize dayatmacadır, bizi aldatmacadır. Biz bunu kabul etmiyoruz. Biz haklarımızı istiyoruz’, derler. Ben de bu kavramı kullanmıyorum. Halkların kardeşliğinden ziyade Kürtlerin kendi kardeşliklerini pekiştirmesi gerekiyor. (…) Kürtler, düşmanı ile din kardeşi olabilirken, kendi kardeşi ile barışık olmuyor, düşman oluyor”, dedi.
Doğru ve yerinde bir belirleme. Kürtler, Kırmanc-Zazalar veya Kırmancki-Zazaca’nın inkarı üzerine çalışacaklarına “emperyalist devletler Anadolu’yu işgal edince, Kürtler ve Türkler yedi düvele karşı omuz omuza tüm cephelerde beraber çarpışarak Anadolu’yu düşman işgalinden kurtarıp Türklerin ve Kürtlerin beraber yaşayacağı ortak vatanın temelini attılar” söylemi üzerinde yoğunlaşıp attıkları temelin neye mal olduğu realitesini görsünler. O zaman çok orjinli, çok dilli, hatta çok inançlı Dersim’e Müslüman din kerdeşliğinin ne zararlar verdiğini ve de Dersim’in neden farklı olduğunu anlayabilirler.
İsmail Beşikçi saygın ve muteber alınan bir sosyolog. Uzmanı olmadığı konularda görüş belirttiğinde dahi insanlar ona inanırlar. Bu da bilimselliğe vurulabilecek en ağır darbe olur. Örneğin, bu konferansta Dersim Raa Heq İnancı’nın Zerdüştlük’ten daha eski bir inanç olduğunu belirtti. Açıklamaları doğru, fakat kendileri 20-30 yıl boyunca Raa Heq İnancı Zerdüştlük’tür propağandası yaptılar. Onların bu propağanda eksenli çalışmaları telafisi güç, Aleviliğe çokca zarar verdi.
Ayrıca İsmail Hoca, “Bengallilerin din kardeşliği ekseninde verdikleri mücadele Bengali özgürlüğe götürdü”, belirlemesinde bulundu. Raa Heq İnancı Dersim’in mayasıdır dediğimizde gösterilen tepkilere atf olunur.
Ama İsmail Hoca’nın hakkını yememek lazım. Konferansın sonlarına doğru, “son zamanlarda farkına vardığım aslında çok şey bilmediğimiz oldu”, söylemiydi.
20.05.2018
[i] https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCrt%C3%A7e_televizyon_kanallar%C4%B1_listesi
– Adamlar kalkıp “Ama Dersim’de de iki karakola baskın yapılmıştı” diyorlar.- Biz “Dersim halkını mağaralarda fareler gibi zehirlediler” diyoruz.
– Adamlar kalkıp “feodalite ah feodalite” falan diyorlar.
– Biz “Dersim derelerinde günlerce kan aktı” diyoruz.
– Adamlar kalkıp “İngiliz parmağı” diyorlar.
– Biz “Okuma yazma bildiği bile şüpheli 80’lik pir ü fani Seyit Rıza’ya yapılan cinayettir” diyoruz.
– Adamlar kalkıp Seyit Rıza’nın “Ekselansları” diye İngilizlere mektup yazdığından söz ediyorlar.
– Biz “İngiliz’e mektup yazılmış olsa dahi bunun bedeli 15 bin kişinin katledilmesi midir?” diye soruyoruz.
– Adamlar kalkıp “Biraz tatsız şeyler de olmuş canım, abartmayalım” diyorlar.
– Biz “Ortada bir isyan yoktu ya… Hadi diyelim ki vardı… Peki çoluk çocuk niye öldürüldü?” diye soruyoruz.
– Adamlar kalkıp “Açma o defterleri, açma o defterleri” diye cevap veriyorlar.
– Biz “katledilen bebeklerden, kadınlardan, ihtiyarlardan” söz ediyoruz.
– Adamlar kalkıp “Halk feodal derebeylerinden kurtarılmıştır” diyorlar.
– Biz “sürgünlerden, kayıp kızlardan, cinayetlerden, mezarsız ölülerden” söz ediyoruz.
– Adamlar kalkıp “Dersim’e medeniyet getirildi” diyorlar.
Dersim duası
– ALLAH kimseyi Dersim’de olup bitenlere mazeretler uydurmaya, gerekçeler bulmaya çalışanların durumuna düşürmesin.
– Allah kimseyi olmayan bir isyanı olmuş gibi göstererek bebeklerin öldürülmesini bile haklı çıkarmaya çalışanların durumuna düşürmesin.
– Allah kimseyi en haklı davasını savunmaktan bile imtina eden bir Kemal Kılıçdaroğlu aczine düşürmesin.
– Allah kimseyi en az 15 bin kişinin ölümüyle sonuçlanan bir olayı bize “gayet makul tarihi bir olay” olarak yutturmaya çalışan CHP’li şahinlerin konumuna düşürmesin.
– Allah kimseyi Aleviler hakkındaki duygularını gayet iyi bildiğimiz iktidar mensuplarını bir numaralı Kızılbaş savunucusu pozisyonuna yükseltenlerin durumuna düşürmesin…
– Allah kimseyi izleri hala süren bir katliamın dile getirilmesini “milleti birbirine düşürmek” olarak yorumlayanların durumuna düşürmesin.
Tunceli neden mi CHP’yi destekliyor?
Birileri acayip şaşkın…
Hayret nidaları eşliğinde soruyorlar: “Tunceli halkı, Dersim katliamına karşın neden CHP’den kopmuyor?” Ardından da bilgiç bir edayla söyleniyorlar:
“Adamlar cellatlarına âşık olmuşlar… Bu basbayağı Stockholm sendromu canım…”
Hiç de öyle değil…
Tunceli halkı, CHP’den kopup sağ partilere gittiğinde karşısına…
– Fevzi Çakmak zihniyetinin…
– Celal Bayar acımasızlığının…
– Kazım Karabekir yaklaşımının…
– Kızılbaşlar hakkında atılan bin türlü iftiranın…
– Sünni çoğunluğun tarihsel vicdansızlığının…
– Bir türlü yasal statüye kavuşturulmayan cemevlerinin…
– “Biliyorsunuz kendisi Alevi” denilerek yuhalatmaların…
– “Yüksek yargıyı aleviler ele geçirildi” tezviratının…
– Maraş’ın, Çorum’un, Sivas’ın…
Çıkacağının gayet farkında…
O nedenle…
Veremi görüp sıtmaya razı oluyorlar.
Ey CHP’li kardeşlerim
– ERDOĞAN’a “Dersim’i istismar ediyor” diye kızacağınıza kendi partinizin liderine “böyle bir istismara neden fırsat veriyorsun” diye kızsanız daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’a “Çorum için de, Maraş için de özür dile” falan diyeceğinize kendi partinizin liderine “Dersim için bir şeyler söyle” diye çağrıda bulunsanız daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’ı Dersim konusunda samimiyetsiz bulmakla uğraşacağınıza kendi partinizi Dersim konusundaki samimi görüşlerini açıklamaya zorlasanız dahi iyi edersiniz.
– Erdoğan’a bugünün zulümlerini anımsatmak yerine kendi partinizin dünün zulümleriyle hesaplaşmasını talep etseniz daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’ın çelişkilerine odaklandığınız kadar, önce “milleti birbirine düşürüyorsun” diyen, ardından da “Dersimlilerin topraklarını ver” çağrısında bulunan genel başkanınızın çelişkilerine odaklansanız daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’ın “Devlet yapmadı CHP yaptı” sözüne kızacağınıza, “o zaman devlet CHP idi” diye cevap veremeyen partinizin yöneticilerine kızsanız daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’ın Dersim katliamı üzerinden partinize gol atmasına kızacağınıza, gollük pası Erdoğan’ın ayağına atan partinizin yöneticilerine kızsanız daha iyi edersiniz.
– Erdoğan’ın Dersim konusunda ön almasına bozulacağınıza, konuyu ilk kez dile getiren partiliniz Hüseyin Aygün’ün neden susturulduğuna bozulsanız daha iyi edersiniz.
Ne demişti Seyit Rıza
DERSİM katliamını mazur göstermeye çalışanlar ne diyorlar?
Diyorlar ki:
– Olaylarda İngiliz parmağı vardı…
– Bir kalkışma vardı.
– Eşkıyalık yapıyorlardı.
– Vergi vermiyorlardı.
Falan filan…
En iyisi ben susayım da bütün bunlara Seyit Rıza yanıt versin.
Ne demişti Seyit Rıza?
“Ben sizin yalanlarınızla baş edemedim, bu bana dert olsun. Ama ben de sizin önünüzde diz çökmedim, bu da size dert olsun” demişti.
Tertele, hakikat ve yüzleşme…
Dersim Tertelesi henüz sadece Dersimlilerin sorunu olmaya devam ediyor. Oysa bu sorun öncelikle tertele/soykırımlara, kırımlara maruz kalmış Alevilerin, Kürtlerin, Kırmanç/Zazaların, Ermenilerin sorunudur. Aynı zamanda bu tertele/soykırıma sessiz kalmış, hatta onaylamış İslamcıların, Türkçülerin sorunudur. Öte yandan insanlığa karşı işlenmiş bir suç olması nedeniyle tüm insanlığın sorunudur…
Kazım Gündoğan
Tertele;
Dersimliler doğa felaketi/yıkımı olan depremi “zelzele”, yaşadıkları 1937/38 kırımını, yani toplumsal felaketi de “tertele” olarak tanımlarlar.
Tertele uzun süre kırım/katliam olarak tanımlanırken başta FDG (Avrupa Dersim Federasyonu) olmak üzere Dersim kurumları bu tanımlamayı soykırımla içeriklendirip “Tertele” olarak kavramsallaştırdılar. Tarihsel ve toplumsal olaylar, olgular gerçek içeriğiyle kavramsallaştırıldıkça düşünsel alan rafine edilir, zenginleşir ve nitelik kazanır.
Her ne kadar tertele kavramı Türkiye düşün, kültür –sanat dünyasında henüz yeterince bir karşılık bulmasa da, Dersim toplumunda önemli bir karşılık bulduğunu söylemek yanlış olmaz.
Her toplumun yaşadığı özgün tarihsel ve toplumsal süreçler, olaylar vardır. Yıkım, yenilgi, kırım, soykırım, doğal felaketler gibi… Ya da demokrasi, eşitlik, özgürlük, devrim için direnenlerin zaferi gibi… Bunların her biri o toplumun düşün ve duygu dünyasında başka toplumlarda olmayan sadece o toplum için özgün bir yer aldığı gibi, tanımlaması da tamamen o toplum için özgünlük taşır.
Aleviler Osmanlı devletinin kendilerine yapılan katliamlara “kırım” dedi. Ermeni toplumu uzun süre 1915 soykırımına “büyük felaket”, “kırım”, “kesim” dedi. Hukukçu Lemkin özellikle 1915 Ermeni kırımını “soykırım” olarak kavramlaştırana kadar yaşanan felaketler farklı biçimlerde tanımlandı.
Yahudiler yaşadıkları felaketi (soykırım) kendi düşünce, duygu dünyaları ve dillerinde “Holokost” olarak tanımlayıp kavramsallaştırdılar…
Bu anlamda Dersimlilerin de 1937/38 kırımını/acılarını “Dersim Tertelesi” olarak kavramsallaştırması son derece önemlidir. Dersim soykırımının nedenleri ve sonuçlarıyla özgün olduğu gibi tanımlama ve kavramsallaştırmanın da özgün olması literatüre katkıdır aynı zamanda… Ayrıca kendi tarihlerini sahiplenişte ortak akıl ve duygunun oluşumuna güçlü bir zemin hazırladığı da söylenebilir. Her ne kadar tertele kavramı Türkiye düşün, kültür –sanat dünyasında henüz yeterince bir karşılık bulmasa da, Dersim toplumunda önemli bir karşılık bulduğunu söylemek yanlış olmaz.
Tertele kavramının düşün dünyasında henüz yeteri bir karşılık bulamamasının bazı temel nedenlerini belirtmekte yarar var.
Birincisi; Dersim Tertelesi ile bağlantılı olarak tertele kavramı, resmi ideoloji ve tarih tezinin etkisinde olan düşün dünyasına etkili ve sistemli bir tarzda taşınamıyor.
İkincisi; bu alanda pek çok çalışma; parçalı ve stratejik bir planlamadan yoksun olarak yapılıyor.
Üçüncüsü; tertele çalışmaları sürdüren kurum ve kuruluşlar bu kadar ağır tarihsel ve toplumsal bir meselenin etrafında bir araya gelip stratejik bir ortak akıl oluşturamıyor.
Dördüncüsü; tertele gibi ağır bir kavramın içeriği ve çalışmaların çerçevesi uluslararası standartlarda kavranamadığı için yapılan çalışmalar amatör ve yerel düzeyin ötesine taşınamıyor…
Beşincisi; Türkiye düşün dünyası esas olarak resmi ideolojinin tekçi zihniyetinden arınmadığı için tertele, soykırım, kırım, Büyük Felaket, holokost gibi hakikatleri yok sayan ve bu alanlardan uzak duran etik dışı bir tutumu barındırıyor…
Bunlara benzer daha başka nedenlerden ötürü Dersim Tertelesi henüz sadece Dersimlilerin sorunu olmaya devam ediyor. Oysa bu sorun öncelikle tertele/soykırımlara, kırımlara maruz kalmış Alevilerin, Kürtlerin, Kırmanç/Zazaların, Ermenilerin sorunudur. Aynı zamanda bu tertele/soykırıma sessiz kalmış, hatta onaylamış İslamcıların, Türkçülerin sorunudur. Öte yandan insanlığa karşı işlenmiş bir suç olması nedeniyle tüm insanlığın sorunudur…
Hakikat;
Dersim tarihsel, toplumsal bir hakikat olduğu gibi Dersim Tertelesi de bir hakikattir. Bu toplum esasta inanç ve etnik kimlikleri nedeniyle tertele yaşamıştır. Ancak bunu gerçekleştiren devlet “Dersim İsyanı” tanımlamasıyla hem terteleyi meşru göstermek istedi hem de bir suçluluk psikolojisi yaratarak toplumu sistemli olarak baskı altında tutmayı amaçladı.
Devletin ideolojik aygıtları ve organik aydınları da utanç verici bir seferberlikle bu hakikati yalanlarla örttüler.
Ancak hakikatlerin bir gün ortaya çıkma ve hesap sorma gibi bir huyunu/inatçılığını hesaba katmadılar. Nitekim Dersim hakikati de öyle oldu…
Dersim Tertelesi hakikati 72 yıl (2009 – 2010) sonra açığa çıktı ve kamusal alanda gündemleşti.
Gerçekten de Dersim’de herhangi bir isyan olmamıştı. Tekçi, ırkçı Kemalist devlet Dersim Kızılbaşlarını İslamlaştırma, Dersim Kürt, Zaza, Ermenilerini Türkleştirme amaçlı 1925 yılından itibaren sistemli ve planlı politikalarla 1937/38 Tertelesi’ni gerçekleştirdi.
Böylelikle tertele mağduru Dersimlilerin yıllarca ağıtlarla çığlığa dönüştürdüğü, ancak kimsenin duymak ve anlamak istemediği tertele artık kamusal alanda konuşulur ve tartışılır oldu. Bu yaygın tartışma ve hakikatin gücü karşısında dönemin başbakanın “Dersim’de isyan olmamış, orada bir katliam olmuştur” biçiminde itirafta bulunmasına neden olmuştur.
Gerçekten de Dersim’de herhangi bir isyan olmamıştı. Tekçi, ırkçı Kemalist devlet Dersim Kızılbaşlarını İslamlaştırma, Dersim Kürt, Zaza, Ermenilerini Türkleştirme amaçlı 1925 yılından itibaren sistemli ve planlı politikalarla 1937/38 Tertelesi’ni gerçekleştirdi.
Bu alanda yapılan araştırmalar, belgesel filmler, sözlü tarih çalışmalarıyla tertelenin tüm verileri ortaya çıkarıldı ve görülebilir hale geldi.
1948 Birleşmiş Milletler Soykırım Suçunun Engellenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin 2’nci maddesine göre soykırım etnik/ulusal veya inanç/dinsel bir grubun bütünün veya bir bölümünün yok edilmesi niyetiyle uygulanan politikalarının her biridir.
- a) Grubun üyelerinin öldürülmesi,
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin resmi belgelerinde 13 bin 160 kişinin öldürüldüğü kabul edildi. Gerçek rakamı belirlemek olanaklı değil. Ancak gerçek sayının bunun en az üç katı olduğu söylenebilir
- b) Grubun üyelerine ciddi bedensel ya da ruhsal hasar verilmesi,
Yapılan araştırmalar, belgesel film ve sözlü tarih çalışmalarıyla yaşanan bedensel ve ruhsal hasar/travma ve travmanın kuşaklar arası aktarımı belgelenmiş durumdadır.
- c) Grubun yaşam koşularının/alanlarının yok edilmesi,
Evler, köyler, ormanlar ve ekinlerin neden ve nasıl yakılacağı Jandarma Umum Komutanlığı’nın belgelerinde mevcuttur. Ayrıca yüzlerce tanık anlatımı da bunu doğrulamaktadır.
- d) Grubun çoğalmasını engelleyecek yöntemlerin uygulanması,
Toplumun köklerinden; kültürü, inancı, dilinden koparılması ve ailelerin parçalanması, birbirine ulaşamayacak şekilde sürgün edilerek “zorunlu iskân”a tabi tutulması hem devlet belgelerinde (14.000 civarında), hem de tanık anlatımlarıyla belgelenmiştir.
- e) Grubun çocuklarının zorla alınıp diğer gruplara verilmesi.
Özellikle kız çocuklarının ailelerinden zorla alınarak Türk ve Sünni ailelere verilerek İslamlaştırılması ve Türkleştirilmesi politikası Dersim’in Kayıp Kızları çalışmasıyla belgelenmiştir.
Bu belgeler ulaşılabilir durumdadır. Tüm parçalı duruş ve yöntemsel eksikliklere rağmen Dersimlilerin ve demokrasi güçlerinin mücadelesiyle Dersim Tertelesi bütün yönleriyle bilinir ve geniş kesimlerce kabul edilir oldu. Bu son derece önemli bir kazanımdır.
Hakikat ortaya çıkarıldı ve tablonun dehşeti görünür, bilinir oldu. Bu tertele travmasını yaşayan toplumu kısmen rahatlattı. Ancak iyileştirmedi. Şimdi iyileşme/iyileştirme sürecinin mücadelesini veriyor Dersimliler… Bu da hesaplaşma ve yüzleşmeyle mümkün olabilir.
Yüzleşme;
Soykırım denince ilk akla gelen devlet ne yazık ki Osmanlı İmparatorluğu’nun devamı olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’dir. Osmanlı’da farklı din ve inançları İslamlaştırmak için sayısız katliamlar yapıldı. Bu katliamcı gelenek İttihat Terakki’de soykırım, Cumhuriyet’te tertele olarak devam ettirildi. Aynı katliamcı/soykırımcı devlet zihniyeti değişik biçimlerle devam ediyor…
Soykırım/tertele travması sadece mağdurlarla sınırlı değildir. Failler ve sessiz kalarak failleri onaylayanlar da bir çeşit travma yaşar. Dolayısıyla bütünlüklü bir toplumsal travmayla karşı karşıyayız. Toplumsal travmanın iyileşmesi için bütün toplumsal kesimlerin kendi payına düşen suçlar ve sorumluluklar ile yüzleşmesidir.
İslamist-Türkçü bir devlet aygıtından yüzleşme beklemek elbette saflık olur. Faşist, despotik hiçbir devlet suçlarıyla yüzleşmez/yüzleşemez. Ancak halkların demokratik hak ve özgürlükler mücadelesi doğru ve etkili yöntemlerle sürdürülürse yüzleşmeye mecbur bırakabilir.
Başta Dersim Tertelesi olmak üzere Ermeni, Rum, Süryani soykırımlarıyla mücadele birbirinden ayrı ele alınamaz. Eğer 1914-1915 Rum, Süryani, Ermeni soykırımlarıyla yüzleşilebilseydi, Koçgiri, Zilan katliamları ve Dersim Tertelesi yaşanmayabilirdi. Eğer Dersim Tertelesi’yle yüzleşilebilseydi Maraş, Çorum, Sıvas, Gazi, Sur, Cizre, Ankara katliamları olmazdı…
Yüzleşmenin iki yanı var. Birincisi katliamı yapan devlet aygıtı ve zihniyetiyle hesaplaşmak ve yüzleşmek… İkincisi, bu katliamlara, soykırımlara göz yuman, hatta bundan etnik ve inanç kimliğinin inşası için çıkar gözetmenin yanı sıra maddi ve manevi çıkar elde ederek kendini var eden, objektif olarak soykırımcı zihniyeti destekleyen toplumsal kesimlerin de yüzleşmesi gerekir.
Soykırım/tertele travması sadece mağdurlarla sınırlı değildir. Failler ve sessiz kalarak failleri onaylayanlar da bir çeşit travma yaşar. Dolayısıyla bütünlüklü bir toplumsal travmayla karşı karşıyayız. Toplumsal travmanın iyileşmesi için bütün toplumsal kesimlerin kendi payına düşen suçlar ve sorumluluklar ile yüzleşmesidir. Ancak bu sayede bir iyileşme süreci ve demokratik bir toplumda barış içinde bir arada yaşanabilir…
Bunun için insanlığın başına bela olan dine ve ırka dayalı ideolojilerle hesaplaşmak, yeni travmaların yaşanmaması, neden oldukları travmaların iyileşmesi mücadelesi son derece güncel ve acil bir sorundur…
81’inci yılında Dersim Tertelesi mağdurlarının anısına saygıyla…
* Bu metinde yer alan fikirler yazarına aittir. Gazete Duvar’ın editoryal politikasıyla uyumlu olmak zorunda değildir.
Kaynak: https://www.gazeteduvar.com.tr/forum/2018/05/04/tertele-hakikat-ve-yuzlesme/