Alevilik İslam içi mi, dışı mı tartışmaları, Alevi Hareketi’ni tehdit edici bir boyutta, son hızla devam ediyor. Ocakzadeler ve kurum yöneticileri de dahil, Alevi Toplumu neredeyse ortadan ikiye bölünmüş durumda. Bir delinin kuyuya attığı taşı çıkaracaklar diye kırk akıllının birbirine ettiğini kimse azılı düşmanına bile reva görmez.
Tarafların edep-erkan edebiyatı bir yana, tartışmaların andaki haliyle devam etmesi, bin bir süreğiyle kadim Alevi İnancı’na indirilmek istenen nihai darbeye hizmet sunmaktan başka pek bir işe yaramıyor.
Tartışmaya “sol”dan iştirak edenlerin tutumuna ilişkin bir kaç noktaya dikkat çekmek gerekiyor. Tartışmada konunun bilimsellik boyutu ve teolojik boyutu kesinlikle birbirinden ayrıştırılmalıdır. “Yol”da ve süreklerde bir reform, ya da İslam öncesi “Raa Haq” inanışına bir rücu gerekiyorsa, bunu sağlamak yol/inanç önderlerinin ve Alevi/Raa Haq İnancı’na bağlı entelektüellerin işidir. İnançlar ve dinler tarihine diyalektik tarihi materyalist dünya görüşü ekseninde baktıklarını iddia edenler, Alevi İnancı’na karşı başlatılan kötü niyetli kampanyalara “bilimsellik” adına alet olmamalıdırlar.
Asırlar boyu toplumsal altüst oluşlardan etkilenerek bugünkü şeklini almış Alevi İnancı’na yeni format vermek bilim dünyasının işi değildir. Alevi/Raa Haq inanç dünyasının bu “yeni bilimsel” önermeleri kabul etmelerinin sosyal ve kültürel şartları da mevcut değildir. Aleviler, yaşadıkları her coğrafyada tarihte insanlığın aydınlık yüzü olmuşlardır ve bunun için soykırımlara varan bedeller ödemişlerdir. Bunu, başkalarının dışarıdan kendilerine empoze etmeye çalıştığı kimlikle değil, “KENDİ” Alevi/ Raa Haq inanç kimliğiyle yapmışlardır. Alevi/Raa Haq İnancı’nın değişik tarihi dönemlerdeki her ritüeli, sembolü ve kutsal saydığı kişisi bu o andaki “KENDİ” olma halinin bileşenidir. Bilimsellik adına bunları “özüne uygun” ve “özüne aykırı” zıtlıklar diye tasniflemek ve bundan dolayı Alevi/Raa Haq yol/inanç önderlerini gericilikle suçlamanın mazur görülecek tarafı olamaz.
Bilimde “tartışılamaz” diye bir konu yoktur. Her inanç, her dogma, her bilimsel bulgu tartışılabilir ve edilen tecrübeler ışığında tashih edilebilir. Ne var ki, bilimsel bulgular ve tarihi gerçekler bugün artık yeni bir din ya da inanç yaratmak için kullanılamaz, inanç ritüellerinin yerine ikame edilemez. Alevilerden/Raa Haq inanç sahiplerinden, yüzyıllardır uyguladıkları inanış pratiklerini ve ritüellerini terk edip, İslam öncesi inanç dünyasına rücu etmelerini beklemenin hiçbir bilimselliği yoktur. Sosyal bilimciler, diyalektik ve tarihi materyalist araştırmacılar, ateist solcu yazar ve aydınlar “Aleviliği/Raa Haq İnancı’nı takkiyeden arındırma” ve Alevileri/Raa Haq inanç sahiplerini asırlardır uyguladıkları, içselleştirdikleri inanış ritüellerinden vazgeçirme çabalarından uzak durmalılar. Böyle davranmakla hem kendilerine hem de Alevi inanç dünyasına zarar vermektedirler.
Aleviliğin tarihten gelen, zulme ve haksızlığa karşı direniş geleneği damarına atıf yaparak Aleviliğe/Raa Haq İnancı’na toplumsal kurtuluş felsefesi misyonunu yüklemek de günümüz şartlarında doğru değildir. Örneğin, toplumsal ve siyasal kurtuluş vaat eden Türkiye sol hareketinin çıkmazı, Aleviliğin/Raa Haq İnancı’nın “takkiyeden arındırılarak özüne kavuşturulması”ıyla da tazmin edilemez. Türkiye’de Aleviliğe karşı ciddi oyunların sahnelendiği ve Alevi kitlelerin büyük tehlikelerle karşı karşıya olduğu bir gerçektir. Ne var ki, bu tehlikeleri savmak için, Aleviler dışındaki toplumsal güçleri de kapsayan ciddi politik örgütlenmeler gerekiyor. Sadece Alevi/Raa Haq inanç sistemi içinde bu devası saldırılara karşı çözüm bulmaya çalışmak beyhude bir çabadır.
Alevi inanç dünyası, kendi iç sorunlarını tartışırken, düşmanlarının Alevilere ve diğer mazlumlara karşı kullandıkları metotları ve dili birbirine karşı kullanmaktan imtina etmelidir. Alevilerin ve dostlarının birbirine karşı kışkırtılmalarına karşı her kes uyanık olmak zorundadır. Devletin böl-parçala-yönet politikası hepimizin malumu. Bunu böl-parçala-yok et olarak da okuyabiliriz.
Kimse aklından çıkarmasın: Aleviler, solcular, ateistler de dahil, mazlumlar cephesinin her rengi bu yok etme eyleminin hedefidir.
30.12.2018
Zazaki – Türkçe
Qeseykerdena Kongra Dêsımi, 16-18.11.2018, Frankfurt am Main.
Video: https://youtu.be/fteIXJuObrE
Gelê xweng u bırezê me ye delal, nas u dostê me ye hêja hun xêr hatın.
Liebe Gäste ich heiße Sie/Euch im Namen der Zentralrat der Dersimer willkommen und begrüße Sie/Euch alle sehr herzlich.
Mave xêr qomê Dêsımi,
Mave xêr nas u dostê Dêsımi,
şıma xêr amê! Rınd ke estê, rınd ke amê.
Şıma hondê raa duri gureta xo çım, gınê rau ra amê. Amê ke neçariya hometa marê derman bê; zon, kultur, itıqat u welatê ma Dêsımi rê wair veciyê, tenga homete werte ra wedardaene rê çıla bê, roşt bê.
Guman kena ke no emegê şıma, ra u rêça eraxoamaena Dêsımıca rê bıbo çığır. Çığır bo ke endi kes toz meerzo rêça xo, kes eslê xo inkar mekero, bılbılê zonê xo bo, wairê war u wêrtê xo bo.
Çı rınd ke, ma pêro pia ewro ebe Kongra Dêsımi xorê wairêni kenime,
wairêni re welatê xo kenime.
Çı rınd ke, wairê heqa xo vecime, waşten u watenenê xo anime ra zon.
Bızanê ke ma ita teyna nime. Ne ke şarê Dêsımi, têde isanê ke wairê heq u huquqiyê ewro fêl u roê xora lewê ma derê, lewê u zerrê na Kongra Dêsimi derê.
Kar u lecê Kongra Dêsımi ma u dina alemi rê xêr bo. Xızır daim car u indadê made bıreso.
Qomê Dêsımi, Kongra Dêsımi waşten u itaciya qomê Dêsımi ra veciye werte.
Berê pêro pia, ma, namê xora, seba xora, seba welatê xora, seba hardê dewreşi ra, seba ewlad u tewladê xora, seba çel u çukê xora thalê xuyê kori bıçarnime, ebe na Kongra gırê kori bıqurfnime, game raveri berzime. Ma ke pêro pia bıwazime, bilganê xo jü kerime, çiyo ke nêbeno, nêmaneno.
Kongra Dêsımi ebe dest u pa, fêl u emelê pil u qıc be cêni u cüamerdi ra, qom u qebili ra ama huzbar. Coka ke, weşiye u tarixê qomê made, gamê de hewl u gırsa.
Eşq bo şımarê, şıma rê eşq bo ke, şıma wair u şahadê na roc u na satê.
Kongra Dêsımi wa qom u hardê marê, qomanê Anadoliye u Mezopotamya rê, dina u dare rê, xêr u xeratiye, weşiye u haştiye biaro.
Ma çı wazenime?
Ma,
huquq u qanun de têdustiye,
heqa xuya isani u isantiye,
heqa xuya kamiyê u xoseriye,
heqa zagon u kulturê xo,
heqa zonanê xo wazenime.
Dêsım, Hardo Dewrêş de zaf zoni qesey bene. Hama, ma zanime ke wertê ni zonanê made Kırmancki/Zazaki hedê vindibiyaene dero. Coka ma gereke gıraniya xo bıdêrime Kırmancki/Zazaki ser. Naê wa u bıraê maê Kırdaşi/Khurmanci marê zede nêvinenê. Ê ki zanenê ke Kirdaşki/Khurmanci de devadev 70ê qanalê Televizyoni estê. Ê ki zanenê ke Khurmanci 4-5 dugela de qesey beno, zonê mektebo.
Hama Kırmancki/Zazaki tık u teyna Dêsım de qesey beno. Eke welatê xora qurifiya pay ra mendena xo, ajo newe resnaena xo bena çetın. No zono delal, zonê Xızıri beno vindi şono.
Qomo delal,
Dêsımi rê serfiraziye u xoseriye,
Tırkiya rê demokrasi u hukuk wazenime.
Bê xoseriya jü be jü isani,
bê xoseriya jü be jü qomi
Bê xoseriya jü be jü itıqati,
Bê xosriya jü be jü zoni
dina nêbena xoser.
Ma haştiye wazenime, xorê;
ma haştiye wazenime, welate xorê, harde xorê.
Ma haştiye wazenime, her kok u bınge ra têde qomunê Anadoliye u Mezopotamya rê.
Ma haştiye wazenime, dina u alemi rê…
Hardê dina serro ne waxtê de, ne ki caê de herb u perodaiş u çheka nêwazenime.
İlam ke hardê zereweşiyê, Hardê Dêsımi sero qe nêwazenime. Dêsım u Dêsımıca de endi ne fırre, ne ki teqate menda.
İta ra veng danime. İlam ke vengê dezge u örgüte ke cebr u zor xorê bınge cênê, veng re ina kenime. Vanime, bêrê ma ebe qeyde u usılê haştiye u zerrewesiye ra Dêsımi rêyna şên kerime.
Hazır u nazırê qedırgırani,
Bızanê ke, ma koti bime Dêsım ocaro, çıke o zerrrê madero.
Xovira mekerê ke ita, na salone de zerriya Dêsımi erzena…
Weş bo Dêsım.
Weş bo Kongra Dêsımi.
Dersim Kongresi Açılış Konuşması, 16-18.11.2018, Frankıfurt am Main
Merhaba canlar.
Sizleri, Almanya’nın Frankfurt şehrinde, bir çoğunuza aşina olan bu salonda, Dersim kamillerinin sabah güneşine yüzlerini dönerek secde ederken dile getirdikleri şu minnet ile selamlamak istiyorum:
“Ey kutsal Güneş
İlkin cana ve tene
Bacı ile kardeşe
Amca, dayı ve yeğene
Ağaca, taşa, toprağa
Yabandaki kurda, kuşa
Kapı komşuya
Hayırlı bir kapı aç
Bizi de onların hatırına bağışla…”
Bizi de Dersim uğruna verilen emeklerin yüzü, suyu hürmetine bağışlasın.
Dostlar,
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi hakkında söze başlamadan önce, konumuzla alakalı olduğu için size kısaca, bizi oraya götüren süreçten söz etmek istiyorum.
Kiminizin bildiği gibi Dersim Dernekleri Federasyonu FDG içinde uzunca bir zamana mal olan olumsuz gelişmeler oldu ve FDG içinde bölünmeye yol açtı. Çokça emekle kurulan ve Dersim’e yönelik iyi işler yapan bu kurumumuzdaki bölünmeyi gidermek amacıyla bir heyet kurulması kararlaştırıldı. Epey bir zaman alan ve maalesef istenilen sonuca varamayan heyet çalışmaları sonrası, oluşan potansiyeli değerlendirmek, Dersim’e nasıl daha iyi katkımız olur; Dersimlileri tüm farklılıklarına rağmen nasıl bir araya getirebiliriz sorularına cevap olmak için çalışmanın boyutu değiştirildi. Ve geniş kapsamlı bir toplantı organize edilmesi kararlaştırıldı. Akabinde 19-21 Şubat 2016 tarihleri arasında Almanya’nın Zwingenberg kasabasında Dersim Meclis Girişimi’nin ilk toplantısı organize edilerek ilk adım da atıldı. O günden bugüne yaklaşık üç yıl geçti. Verilen her çaba ile çalışma olgunlaşarak kongre aşamasına geldi.
Huzurunuzda ilk adımın atıldığı andan bugüne, Dersim Meclisi ve onun hazırlamış olduğu Dersim Kongresine, emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkür etmek istiyoruz.
Değerli canlar,
’38 Soykırımı, 1994 köy yakmaları, göçe zorlama, yerleşim birimlerimizin demografisini değiştirme, baraj yapma, siyanür ile altın arama, ormanlarımızı yakma gibi fiziksel soykırımın yanısıra yatılı okulları açıp dillerimizi unutturma, Raa Heq İnancı’nı yasaklama, onu asimile etme amacıyla da zihinsel soykırım uygulandı, programlı bu vahşet hala sürmektedir.
Bildiğiniz gibi son yıllarda Türkiye ve Dersim’de baskı ve sindirme politikalarından dolayı neredeyse kimse bir şey yapamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle yurtdışında yapılan çalışmalar daha da önem kazanmaktadır. Orada yaşayanların gözü, kulağı bizlerdedir. Bunu dikkate almamız gerekiyor.
Canlar,
Dersim denilince akla ilk gelen sanırım siyasettir ve siyasi mücadeledir. Dersimliler hemen hemen her örgütün ya kurucuları ya da taşıyıcılarıdır. Bu durumun garipsenecek bir yanı yoktur. Objektif gerçekliğin ta kendisidir.
Durum böyle olmakla beraber biz, kendimizi var eden gerçekliği göremedik. Kendimizi var eden değerlerimize yeterince sahip çıkamadık. Hep bir başkası olduk, kendimiz olmayı bir türlü beceremedik. Bundan dolayı varlığımızın sebebi olan değerlerimize zaman zaman zararlar da verdik. Yani dil, kültür, inanç ve kimlik gibi Dersimi Dersim yapan değerlerden epeyce uzaklaştık. Tarihi Dersim coğrafyasını devletin bize dayattığı şekli ile Mamekiye/Tunceli içine hapsettik ve ’37-38’de uygulanan soykırıma karşı yapılan meşru müdafaayı “isyan” olarak lanse ettik.
Oysa ki tarihi Dersim coğrafyasını Cumhuriyet ideologları dahi “Kabuk Dersim, et Dersim, çekirdek Dersim” olarak görebilmişlerdir. Bir yandan Koçgirili Alişer Efendi’nin şiirlerini, öte taraftan Vartolu Dewrêş Baba’nın yanık ezgisi “Mı va, hewri veciyay hewrê siay, diyarê Dêsımi sero bı vılay“ı içselleştirebilseydik tarihi Dersim coğrafyasının ruhi birlikteliğini yakalayabilme şansımız da olabilirdi.
Buna rağmen Dersimlilik bilincini bir çeşit unutmadık, unutturmadık. Eksik ve yanlışlarımıza rağmen, Dersim davasını sürdürdük. Kalbimiz hep Dersim’den yana attı.
Dersimliler olarak bizi etkileyen, kendisine endekslediğimiz, yaşamımızda hayati önem taşıyan meselelerden birisi elbette de Dersim fikriyatıdır, Dersim davasıdır.
Çoğumuz, 38 anlatılarıyla büyüdüğümüz için, tedavisi zor travmalar yaşadık.
Bütün bunlar göz önün alındığında, Dersim davasının bizim açımızdan neden hayati önem taşıdığı rahatça anlaşılır.
Durum böyle olunca mücadele de kaçınılmaz olur. Özellikle 12 Eylül 1980 darbesinden sonra birçok Dersimli de yurtdışına çıktı. Yurtdışında ilk zamanlar dil kültür, daha sonraları inanç ve kimlik ağırlıklı çalışmalar yapıldı.
On yıllardır bu dava uğruna mücadele verilmektedir. Geride bırakılan bu mücadele süreci içerisinde karşılaştığımız en büyük sorun Dersim’in temsiliyet sorunudur. Neden Dersim Meclisi, neden Dersim Kongresi sorusunun cevabı tam da bu temsiliyet sorununda yatmaktadır.
Meclis bağlamında yürütülen çalışmalarda önemli düşünce farklılıklarının olduğunu tespit etmemize rağmen, Dersim toplumunun kimlik tanımlaması, kendisini çevreleyen komşulardan farklı bir etnik-kültürel özellik gösterdiği, coğrafyası, tarihi, yaşam felsefesi, dili, inancı, kutsiyetleri ve bunların bileşeni olan kültürü ile özgün bir toplum olduğu gerçeği birlikte çalışmamızın zeminini oluşturdu.
Evet, 1980’li yıllardan bu yana Kürt, Kırmanc/Zaza eksenli çalışmalar yapan dergi, kültür çevreleri, siyasi örgütlenmeler, federasyonlar oldu ve bazılarının çalışmaları hala devam ediyor. Fakat temsiliyet anlamında meşruluğu tartışma götürmeyecek Dersimi bir yapılanma maalesef olmadı. Bahsi geçen çalışmalar ya Kürtçülük ya Kırmanciyecilik ya Zazaistancılık ya da Merkez Dersim’i baz alan, tarihi Dersim coğrafyasının bütünlüğünden yoksun, ya da siyasi formatı Dersim’i kapsamaktan uzak çalışmalardı.
Dersim Fikriyatı’nın Temel kriteri Dersimliliktir; tarihi Dersim coğrafyası temel alınarak, bu coğrafya üzerindeki tüm kimliklerin kabullenilmesidir. Üzerinde konsensüs sağlanabilecek olan asgari müştereklerdir.
Nedir bu asgari müşterekler?
Bunları tarihi Dersim coğrafyasının korunması, Dersim’in dilleri, inancı, kimliği ve kültürü olarak sıralayabiliriz.
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi çalışması sürecinde şu sorularla karşılaştık:
- Neden Dersim Meclisi’ne gerek duyuyorsunuz?
- Dersim Meclis’i, bugüne kadar kurulmuş yapılanmalardan farklı ne yapacak?
- Dersim Kongresi toplamanın şartları var mı?
- Nasıl kendinizde meclis, ya da kongre kurma hakkını görüyorsunuz?
Bu sorular ve meclis çalışmasını gereksiz görme duruşu esas olarak kendisini sol, devrimci olarak tanımlayan çevrelerden geliyor. Kendisini Dersim’in kahyası olarak gören birkaç kişi ise, Dersimli kurum ve şahıslar arasındaki her çelişkiyi ve farklılığı da kullanarak, başından beri bu çalışmaya milis torunları, örgütlüler, karanlık kişiler babında düşmanca bir tutum içine girdi. Özellikle sosyal medyada iğrenç bir saldır kampanyası yürüten bu şahısların sayısı bir elin beş parmağını geçmez.
Evet, neden bir Dersim Kongresi?
- Dersim’in farklılığı gerçeğini aslında her siyasi ideolojik akım şu ya da bu şekilde kabul eder. Örneğin, Kürt Hareketi, sol cephe, (iktidar, muhalefet uyum içinde Dersim’i koparılıp atılması gereken bir çıban olarak görmekle beraber) devlet cephesi…
- Her kesim, bu farklılığı kendi “bütününün parçası”, genel programlarının hizmetinde, ona bağlı ele alınması gereken bir sorun olarak görür.
Dersim Meclis’i ve Dersim Kongresi, toplumun sosyolojik, sosyo-psikolojik ve politik-ideolojik parçalanmışlığını dikkate alarak, Dersimli aidiyet duygusunda bir rönesans, yeniden canlanma zorunluluğuna dikkat çeker.
Başka halklar gibi Dersimlilerin de kendisi olmaya, kendisini kendi kurumları aracılığıyla temsil etmeye, kendi BÜTÜNÜ ekseninden dünyaya kendi penceresinden bakmaya hakkı ve ihtiyacı vardır.
Canlar,
- Var olan ideolojik yapılanmaların güçleri tek başına toplumsal meseleleri çözmeye yetmez.
- Mesailerinin ağırlığı çözüm üretmeye yönelik değil, birbirini yerme ağırlıklıdır.
- Dersim tarihine ve Dersim sorunun geneline siyasi-ideolojik programlarına kullanacakları malzeme tedarik etme perspektifinden bakıyorlar. Dersim sorununu, kendi “bütünün” hizmetinde, her an bu bütüne feda edilebilecek bir alt kategori unsuru olarak görürler. Dersim gerektiğinde “bütüne” feda edilebilir.
Dersim Meclis’i/Dersim Kongresi’nin “Bütünü” Dersim’dir, Dersim meselesidir.
Bu bütün sağdan sola bir yelpazeyi içinde barındırır.
Tüm kimliklere eşit mesafede durarak Dersimlilik bilinci ve aidiyetini yeniden yeşertmeyi amaçlar.
Sonuç olarak:
Dersim Sorunu her Dersimlinin, hatta etnik kökeninden bağımsız olarak her Alevi’nin bireysel sorunudur. Negatif süreci, tersine çevirmek için her Dersimli birey sorumluluk üstlenmek zorundadır.
Dersimlilerin bugüne kadar Kongre ya da Meclis oluşturma gibi deneyleri olamamıştır.
“Mıslet/Meclis oluşturma ve Kongre toplama çalışmaları Dersimliler için bir ilktir. Mevcut durumda kullanabileceğimiz tarihi ve toplumsal bir tecrübemiz yoktur. Bir nevi el yordamıyla yol alıyoruz. Dinliyoruz, fikir beyan ediyoruz, tartışıyoruz, bazen birbirimizi de kırıyoruz. Fakat birey olarak kendimize dönebiliyor ve özümüzü dara çekebiliyoruz. Ancak bu şekilde her CANımızı kapsayabilecek ortak iradeyi bulabiliyoruz. Gelişmenin ancak çelişkilerle cebelleşme yoluyla olabileceğinin farkındayız. Dersim’in ve Dersimli toplumun içinde bulunduğu sosyal, ekonomik ve siyasal durumun, yani mevcut şartların her yönüyle aleyhimize olduğunun farkındayız. Ve yine mevcut olanın sınırlarını aşma cüretini gösteremeden, mevcut olanı dönüştürmek ve onun ilerisinde bir gelişme sağlamanın da mümkün olmadığının bilincindeyiz.
Dersim Meclisi ve Dersim Kongresi çalışmaları, senaryosu önceden yazılmış, defalarca provası yapılmış bir sahne oyunu değildir. Dolayısıyla bu çalışmanın inişli çıkışlı olması, arzu edilmeyen adımların atılması, yanlışların yapılması gayet anlaşılır bir durumdur. Dersimli bireylerin birbiriyle geçimsizliği ortak karakteristik özellikleridir. Buna rağmen farklı düşünen ve hareket eden insanları bir arada tutma becerisini göstermeliyiz, içselleştirmeliyiz.
Canlar,
«Şimdi Dersimli olma zamanı» şiarıyla hepinizi tekrar yürekten selamlıyor ve kongrenin başarılı geçmesi diliyorum.
Cümlemize kolay gelsin.
17.11.2018
Hasan Dursun
Dersim Kongresi Başarıyla Sonuçlandı!
(Sonuç Bildirgesi ve Kongre Sözleşmesi’ni yayınlıyoruz.)
16-18 Kasım tarihleri arasında Almanya’nın Frankfurt am Main şehrinde, Dersim, Türkiye metropolleri ve Avrupa’nın değişik ülkelerinden gelen çok sayıda katılımcıyla gerçekleştirilen Dersim Kongresi başarıyla sonuçlandı. 51 kişilik Dersim Kongresi Meclisi’ni seçen katılımcılar, Dersim için tarihi bir adım atmanın haklı gururunu yaşadılar.
Dersim Meclisi’nin (Mısletê Dêsımi) ev sahipliğinde yapılan Kongremiz, 15 Kasım 1937’de Elazığ Buğday Meydanı’nda idam edilen Dersim ileri gelenlerini (ağlerê Dêsımi) anma programı ile açıldı.
Bir yılı aşkın bir süredir tartışmaya açılmış olan Dersim Kongresi Sözleşme Taslağı kongreye sunuldu. Oldukça verimli ve öğretici tartışmalardan sonra, yapılan değişikliklerle birlikte katılımcıların onayına sunulan taslak, Dersim Kongresi Sözleşmesi olarak kabul edildi.
Çok sayıda kurumun ve kişinin mesajlarıyla selamladığı ve destek verdiği kongremizde, akademi ve bilim dünyasından insanlar ve katılımcılar Dersim’in temel sorunlarına ilişkin sunumlar yaptı.
Kongreye sunulan karar tasarıları tartışıldı ve bir kısmını aşağıya aktaracağımız önemli kararlar alındı.
- Dersim Kongresi, ‘38 Tertelesi’ni soykırım olarak, 04 Mayıs gününü de toplumsal yas günü olarak kabul eder. Kongre Meclisini, Dersim Soykırımı’nı başta Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği olmak üzere uluslararası platformlara taşımakla görevlendirir. Kongre Meclisi’ne, Türkiye Cumhuriyeti devletini, uluslararası sözleşmelerden doğan görev ve sorumluluklarını kabul edip yerine getirmesi için bütün Dersimli kurumlarla birlikte çalışmasını telkin eder.
- Dersim Kongresi, UNESCO’nun yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan diller arasında saydığı Kırmancki/Dımılki/Zazaki dilinin korunması için özel bir çaba sarf edilmesi gerekliliğine dikkat çeker. Bu alanda çalışma yürüten akademisyen ve kurumlarla birlikte hareket edilmesini önerir.
- Kongremiz, Dersim İtikatı’na yönelen her türlü asimilasyoncu ve misyoncu çabayı mahküm eder. Dersim İtikatı’nın özgüllüğü temel alınarak yol önderleri tarafından incelenmesine ve tarihsel dinamikleri üzerinde yeniden güçlendirilmesi gerekliliğine vurgu yapar.
- Dersim Kongresi, Dersim coğrafyasının yaşanılabilir bir bölge olarak yeniden inşa edilmesinin zorunluluğuna dikkat çeker. Bunun için ekonomik kalkınmayı ve yeniden yerleşmeyi teşvik edecek projeler hazırlayacak, çevre tahribatına karşı faaliyet yürütecek, uluslararası sözleşmeleri ve tecrübeleri değerlendirerek yerel idareler hakkında fikir geliştirecek komisyonlar oluşturulmasını karar altına alır.
- Dersim Kongresi, başta Sılo Qız olmak üzere kültürümüzün taşıyıcılarına özel şükranlarını sunar, onlarla dayanışma içinde olduğunu beyan eder.
Kongremiz, Dersim toplumunun olağanüstü koşullar ve ciddi tehditlerle karşıya karşıya bulunduğu gerçeğini bir an bile göz ardı etmeme zorunluluğuna dikkat çekerek, Dersimli her bireyin ağır sorumluluk altında olduğuna bir daha dikkat çekti. Kongremiz, Dersim’in geleceği için umutları yeşerten bir kıvılcım yakmıştır. Bütün Dersimlileri, Şimdi Dersimli Olmanın Zamanıdır! şiarıyla bu kıvılcıma sahip çıkmaya ve Dersim umudunu yeşertmeye çağırıyoruz.
Dersim Kongresi Meclisi
18 Kasım 2018
Frankfurt am Main (Almanya)
Dersim Kongresi Sözleşmesi
Giriş
Dersim toplumu bütün diğer toplumlar gibi son yüzyılda her açıdan çok büyük değişimler yaşadı. Dersim toplumundaki bu değişim ve başkalaşım, diğer pek çok topluma benzer normal bir gelişme ve ilerleme seyri izleyemedi. Sanayileşme ve kırdan kente doğru başlayan göç ve bu göçün yarattığı görece normal değişimleri dışta tutacak olursak farklı düzeylerdeki diğer bütün değişimler tümüyle egemen devletlerin/iktidarların ve yakınlarındaki daha güçlü toplumların her alanda uyguladıkları sistematik asimilasyon politikaları yoluyla gerçekleştirildi.
Dersim, Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi boyunca hep “halledilmesi gereken” bir sorun, sökülüp atılması gereken bir “çıban” olarak görüldü. İtikat, dil, tarih, kültür, etnik mensubiyet ve her alanda bir asimilasyon sürecinin hedefi haline getirildi. Altmışlı yıllarda ve sonrasında Dersim coğrafyasında faaliyet gösteren siyasi yapılar ise Dersim toplumunun özgünlüğünü göremediler. Dersim toplumunun tarihini, etnik-kültürel kimliğini, dilini çevre halklarının tarihine, etnik-kültürel kimliklerine ve diline tabi kılarak ele aldılar. Yüzyıllar boyu inanç eksenine dayalı bir iç bütünsellik arz eden ve çevre toplumlarından tamamen farklı olan toplumsal değerleri önemsenmedi.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar, dönem dönem küçülerek de olsa Dersim, defakto otonom/özerk bir statüye sahip idi. Bunun iki boyutu ve kaynağı vardı. Birincisi, Osmanlı İmparatorluğu’nun örgütlenme sisteminden, ikincisi de Dersim’in kendi kendini yönetme ve “kendini yönettirmeme” kararlılığı ve ısrarından besleniyordu. Bir devleti yoktu. Yazılı bir anayasası ve ceza yasaları yoktu. Seçilmiş politik temsilcileri de yoktu. Bütün bu kavram ve kategorilerden daha yalın, daha tabii, daha inandırıcı ve oldukça güçlü manevi bağları vardı. Bu bağları formüle eden ritüelleri ve sembolleri vardı. Kırmanciye İtikattı ve bunun “cem, cemat” sistemi bütünselliğine dayanan gerçek manada bir “toplumsal sözleşme”ye sahiplerdi. Dersimliler, Tertele/Soykırım günlerine kadar ısrarla bunu korumaya, yaşatmaya ve kendi kaderini kendileri belirlemeye çabalamışlardır. ’38 Soykırımı, Dersim’in anahtarını yitirdiği, iç hukukunun bozulduğu miladıdır. Sonraki yıllarda Dersimli, kendi adına söz söyleme hakkından men edilmiştir. Dersimliler olarak, toplumumuzun kendi adına karar vermesi, yerel ve uluslararası platformlarda temsilini sağlamak amacıyla Dersim Kongresi’ni gerçekleştirdik.
Dersim Kongresi’nin Amaçları:
-
- Dersim Kongresi, bir bütün olarak Dersim toplumunun temsiliyetini hedefler. Çağımızdaki her toplum gibi Dersim toplumu da kendi içinde değişik etnik, dilsel, inançsal, siyasal farklılıklar barındırır. Bu farklı toplumsal kesimlerin oluşturduğu her kuruluş/oluşum (siyasi partiler, inanç kurumları, sivil toplum örgütleri, mesleki birlikler vs.) Dersim Kongresi Sözleşmesi’ni kabul etmekle Dersim Kongresi’nin bileşenidir. Sivil bir oluşum olarak Dersim Kongresi hiçbir politik yapının ya da grubun denetiminde değildir.
- Dersim Kongresi, Dersim’i sadece bugünkü “Tunceli ili” sınırlarından ibaret görmez. Dersim Kongresi’nin temsil etmeyi öngördüğü coğrafya, defalarca sınırları değiştirilmesine rağmen tarihi Dersim’dir.
- Kendini Dersimli olarak gören ve Dersimli kimliğinde buluşan toplumsal grup ve bireyler Dersim Kongresi’nin sosyal tabanını oluşturur. Dersimlilik, kendisini etnik inançsal ve kültürel olarak farklı tanımlayan, Dersimli kimliği, bu kimlikle kendisini ifade eden sosyal kümelerin, etnik ve inanç kimliklerini asimile yoluyla potasında eriten bir üst kimlik değil, tam tersine, bunların Dersim coğrafyasında kendisini farklı tanımlamaya devam edebilmelerinin teminatıdır.
- Dersim Kongresi, Dersim’de konuşulan bütün dillerin özgürce kullanılmasını savunur. UNESCO tarafından kaybolma tehlikesi altında olan diller arasında sayılan Kırmancki/Dımılki/Zazaki’ye pozitif ayrımcılık uygulanmasını benimser.
- Dersim Kongresi, komşu halklarla karşılıklı saygı temelinde barış içinde yaşamaya özel önem verir, komşu halkların demokratik temsil kurumlarıyla birlikte çalışmak için çaba sarfeder. Bölge halkları arasında birbirini karşılıklı tanımaya ve hak eşitliğine dayalı ilişki geliştirir. Irkçılığa, milliyetçiliğe, dini bağnazlığa ve her türlü ayırımcılığa karşıdır.
- Dersim Kongresi, toplum yaşamını çağdaş seküler normlara göre şekillenmesini benimser.
- Dersim Kongresi, şiddeti ve savaşı ret eder. Dersim’in sorunlarını ve taleplerini uluslararası hukukun normları çerçevesinde gündeme getirmeyi ve çözüme ulaştırmayı esas alır. Dersim Meclis Girişimi’nin Zwingenberg Sonuç Bildirgesi’nde (19-20 Şubat 2016) Dersim’deki somut duruma ilişkin yaptığı aşağıdaki tespitin önemine vurgu yapar: “İçinde bulunduğumuz konjonktürde şiddetin her türlüsü, varlık yokluk meselesi ile cebelleşen, Dersim ve Dersimlilerin zararınadır. Dersim toplumu, kendisini kuşatan şiddet/savaş sarmalında boğulup yok edilme tehlikesi ile yüz yüzedir. Toplumumuzun daha fazla şiddet ve savaş ortamını kaldırabilecek mecali kalmamıştır. Bu nedenle silahlanmaya, şiddetin örgütlenmesine hayır diyor, başta Dersim ve bölgemiz olmak üzere çeşitli coğrafyalarda sürdürülen savaşların son bulmasını istiyoruz.”
- Dersimliler, Dersim coğrafyasına “Hardo Dewres” tanımlamasıyla “kutsallık” addederler. Dersim Kongresi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayıp Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından devam ettirilen Dersim coğrafyasını Dersimlilerden arındırma, yaşanmaz bir bölge haline getirme politikasına karşı çıkar. Devlet tarafından gündeme getirilen baraj projelerini, doğaya ve onun bir parçası olan canlılara zarar verici metotlarla maden arama girişimlerini, orman yangınlarını vb. ekolojik tahribata neden olan ve tarihi doğal kültür mirasımızın yok edilmesini hedefleyen pratikleri kabul etmez. Dersim’in bütün yeraltı ve yerüstü zenginlik kaynakları tarihi toplumsal ve doğal mirasımızın bir parçasıdır. Dünya kültürel mirasının da bir parçası olan Dersim coğrafyasının hiçbir gerekçeyle suistimal edilmesine müsamaha gösterilemez.
- Dersim’in yaşanılır bir bölge olarak yeniden inşası, bu inşa için zaruri olan ekonomik ve yerleşim projelerinin üretilmesi, hayata geçirilmesi için faaliyette bulunmak Dersim Kongresi’nin öncelikli görevleri arasındadır.
- Dersim toplumu, günümüzde bir nevi diaspora toplumu haline getirilmiştir. Türkiye ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın dört bir yanına dağılmış Dersim kökenli nüfus, Dersim coğrafyasında yaşayan nüfustan kat be kat fazladır. Diasporada yaşayan yeni kuşak Dersimliler giderek köken ve kültürel mirasından koparak, içinde sosyalleştikleri hakim kültürel kimliklere adapte olmaktadırlar. Kökeninden ve kültüründen kopuş, Dersimliler arasındaki ruhi şekillenme ortaklığının bozulmasına, birkaç kuşak sonra da yok olmasına neden olacaktır. Dersim Kongresi, diasporadaki Dersim toplumunu, Dersim’in tarihi kolektif hafızasıyla buluşturmaya gayret ederek, Dersimlilerin “biz” olmasını sağlayacak bilincin gelişmesi için çalışmalar yürütür.
- Dersim Kongresi, başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi olmak üzere; kadın, çocuk, işçi, çevre, hayvan, iklim, vb. hakları önceleyen ve koruyan uluslararası sözleşmeleri kabul eder.
- Dersim Kongresi, ’38 Tertelesi’ni bir soykırım, 04 Mayıs gününü toplumsal yas günü olarak kabul eder.
Dersim Kongresi
17 Kasım 2018
Frankfurt am Main, Almanya
Dersim‘i yine yakıyorlar…
Hozat, Ovacık, Çemişgezek üçgeninde bir haftadır devam eden orman yangını genişleyerek devam ediyor.
Yangın bütün canlıları kavurucu tahribatıyla yok ediyor. Alevler dağ yamaçlarını sarmış, gökyüzü dumanla kaplı, devlet erki ise on gündür suskun ve keyifle seyrediyor.
Bu durum karşısında Dersim halkı, tarihten kaynaklı bahtına düşen travmalarının canlanmasıyla korku ve kaygı yaşıyor.
Dersim’i dörtbir yandan saran bu orman yangını, bölgeye özgü hayvan türleri ile yaşam alanlarının yok edilmesi demektir.
Ender bulunan bitki türlerinin kül olması bir doğa felaketidir.
Dersim’in ciğerlerini kavuran bu alevin, ülkenin batısına da bir nefes darlığı yaşatacağını başta müdahale etmeyen devlet ve sessiz-seyirci kalan insan evladı akıldan çıkarmamalıdır.
Gözü doymaz kar hırsıyla kontrolsüz, sorumsuz doğa tahribatlarıyla ve bu tür orman yangınlarıyla insan evladının kendi felaketini de kendisinin yarattığı unutulmamalıdır.
Ormanların korunmasını, orman alanlarının genişletilmesini, yanan orman alanlarına yeni orman yetiştirilmesini, ormanların gözetimini “Orman Kanunu” hükmünde belirlemiş olan devlet, bu görev ve sorumluluğuna ters orantılı bir tutum sergilememelidir.
Yasal olarak bütün ormanların mülkiyeti, işletmesi “Orman Kanunu” ile devlete devr edilmişse, devletin de Dersim’deki orman yangınlarına acilen müdahalesi yasal zorunluluk ve sorumluluğu gereğidir.
Yasal olarak bütün ormanların gözetimi devlete aitse, gereken acilen yapılmalıdır.
6831 sayılı Orman Kanunu ve 2872 sayılı Çevre Kanunu Hükümlerinin gereğini yerine getirilmemesiyle doğan bu hukuksuzluğa son vermelidir. Dersim’i yakıp kavuran orman yangınına acilen müdahale edilmelidir.
Cümle canlının yaşam hakkını savunan Raa Haq İnancı’nın Hardo Dewrêş olarak adlandırdığı coğrafyanın bireyleri olarak kültürel ve doğal varlıklarımıza yönelik her müdahaleye, tıpkı 2017 yılında Munzur Özgür Aksın Meclisi öncülüğünde yapıldığı gibi birbirimize kenetlenerek karşı koymamız gerekiyor.
Dersimliler olarak bu türden eylemlere katılmalı, katkı sunmalıyız.
16.08.2018
Dersim Meclisi – Yürütme Kurulu
Avrupa Dersim Dernekleri Federasyonu (FDG)
DERSİM TOPLUMUNA AÇIKLAMAMIZDIR.
Bilimsel araştırmalar yapılmamış ve çözümler üretilmemiş tarihsel ve toplumsal konular-sorunlar hakkında konuşurken ölçülü olmak, tartışmaları yapıcı ve toplumsal iç barış dinamiklerini zedelemeden yürütmek gerekir.
Dersim konusu ve Dersimlilerin sorunlarını bu yaklaşımla ele alırsak çözüme katkı sunmuş oluruz. Bir sorunun çözümüne katkı sunamıyorsak yeni sorunlara neden olacak davranışlardan kaçınmak ahlaki bir tutumdur. Toptancı yaklaşımlar, negatif dil ve söylem, sıfatlandırmalar, yargılayan ve ötekileştiren bir tarzın hiçbir sorunun anlaşılmasına ve çözümüne katkı sunmadığını biliyor ve görüyoruz…
Dersimliler ağır tarihsel, toplumsal, kültürel ve siyasal sorunları olan bir toplumdur. Böyle bir toplumun bireyleri olarak hiç şüphesiz ki bu ağır durumdan çeşitli biçimlerde etkilenmekteyiz.
Bu nedenlerle tarihsel sorunlarda olduğu gibi güncel sorunlar karşısın da çoğu zaman nesnel davranamayabilir, hatalar ve yanlışlar yapabiliriz. Öncelikle bu nesnel gerçekliği tespit etmekte yarar var. Zira düşünce dünyası parçalı, duygu dünyası yaralı, ağır süreçlerden geçmiş, acılar yaşamış bir toplumun çocuklarıyız.
Böyle olunca konular ve sorunlar genellikle analitik, yapıcı ve çözüm odaklı bir yöntemle değil, reaksiyonel ve ideolojik bir yöntemle ele alınmakta ve bu nedenle de çözümsüzlükle sonuçlanmaktadır. Bu tarz yaklaşımların çoğunlukla konuların anlaşılmasını ve sorunların çözümünü zorlaştırdığını söylemek ve kabul etmek durumundayız. Oysa kendi gerçekliğimizle yüzleşmeli ve serinkanlı çözümlere odaklanmalıyız…
Sorunlar doğru ele alınmadığı ve tartışılmadığı için herhangi bir konuya dair söylenenler hemen sertleşiyor ve toplumda derin ayrışmalara neden oluyor. Bu son derece endişe verici bir durumdur…
Bizler, Dersimlilerin parçalı ve kutuplaşmış bir toplum haline getirilmesinden üzüntü ve rahatsızlık duyuyoruz. Dersimlilerin birliğini ve ortak değerlerini yeniden inşa etmenin yaşamsal bir öneme sahip olduğuna inanıyoruz. Asimilasyona tabi tutulmuş dilleri, kültürleri ve inancının korunması ve geliştirilmesi için; göç, doğal tahribat, eğitim, ekonomik sorunları temelinde ortak bir akla ve mücadele birliğine ihtiyaç olduğunu ön görüyoruz. Ortak aklın ve ortak değerlerin oluşumu sürecinden rahatsız olan bazı çevreler sürekli olarak provokasyonlar yaratarak toplumu gerdiklerini; kutuplaşmayı daha da derinleştirdiklerini görüyoruz. Sosyal medya üzerinden yarattıkları kirlilikle Dersimlileri etnik ve inanç kimlikleri veya siyasi düşünceleri nedeniyle ötekileştirmekte, birbirine karşı kışkırtmakta olduklarını, adeta nefret suçu işlediklerine tanık olmaktayız. Yaptıkları her açıklama nefret, tahrik ve kirlilik üretmektedir. Bizler her koşulda ahlaki değerlerimizi, vicdan ve adalet duygumuzu koruyarak sorunları ele alacağız…
Bilinmesini isteriz ki; ürettikleri kirliliklerle Dersimlilerin düşün ve duygu dünyalarını zehirlemelerine, değerlerini kirletmelerine de tavırsız kalmayacağız…
Güncel bir durum olarak…
Dersim Mazgirt Belediyesi ve Muzaffer Oruçoğlu hakkında yapılan tartışmanın nasıl bir kirlilik, zehirlenme yarattığını ve nefret ürettiğini üzüntüyle takip ettik…
Mazgirt Belediyesi 3 yıl önce Muzaffer Oruçoğlu’nun ismini yetkisini kullanarak bir parka vermiş, Mazgirt halkının oylarıyla demokratik biçimde seçilmiş bir yerel yönetim ve Belediye Başkanı. Böyle bir kararı almaya hem hakkı, hem yetkisi var… Ama bireylerin, sivil toplum kurumlarının, siyasi veya mesleki örgütlerin ya da kamuoyunun itiraz, eleştiri ve karşı çıkma hakları da var… Bu da demokratik bir haktır ve demokrasi kültürü de böyle gelişir.
Dersim herhangi bir coğrafya, Dersimliler de herhangi bir toplum değildir. Tertele (Soykırım) yaşamış ve travmaları henüz tedavi edilememiş, yüzleşme süreçleri yaşanmamış toplumların özgünlükleri ve hassasiyetleri vardır. Başta yerel yönetimler olmak üzere Dersim’de düşünce üreten, siyaset yapan her kurum ve bireyin bunu bilince çıkarması ve toplumun hassasiyetlerini gözden uzak tutmaması da gereklidir.
Ne yazık ki; genel de olduğu gibi Dersim’de de yerel yönetimler çoğunlukla toplumsal ve kültürel dokuyu anlayarak ona uygun yerel-idari politikalar değil; siyasi grup çıkarlarını ön planda tutmaktadırlar. Oysa ki yerel yönetim politikasının asıl niteliği ve ekseni, grupsal siyaset değil, toplumsal siyaseti esas alan kültürel-tarihsel dokuya uygun politikalar üretmektir. Aksi durum sürekli sorun üretir. Bir grup/parti için iyi olan semboller, sonradan seçilecek olan başka siyasi grup/parti için iyi olmayabiliyor. O da kendisi için iyi olan sembolü tercih edebiliyor. Bu durum toplumun ortak belleğinin oluşmasına değil, parçalanması ve toplumun kutuplaşmasına neden olmaktadır.
Yerel yönetimlerin görevi sadece hizmet üretmek değildir. Toplumun tarihsel, toplumsal, kültürel değerlerini ve doğasını korumanın yanı sıra ortak bir toplumsal bilinç oluşturmaktır. Kültür sanat mekanları, yaşam alanları önemli birer hafıza mekanlarıdır. Buralarda ki hafıza sembolleri toplumun asgari ortak kültürel ve etik değerlerini yansıtabilmelidir.
Çağımız da ortak aklı, ortak etik değerleri, ortak hafızası ve ortak sembolleri olmayan toplumların toplum olma vasfı tartışılmaktadır.
Mazgirt Belediyesi yapılan eleştirilere yanıt verirken ilçede yaptıkları mekanlara verdikleri isimleri de açıklamış: “Dersim 38 Katliam Anıtı, Hüseyin Cevahir Gençlik ve Çocuk Parkı, Ahmet Arif Gençlik Parkı, Zarife Ana Kadın Kolektif Yaşam Evi, Cumartesi Anneleri Çeşmesi, Özgecan Aslan Parkı, Muzaffer Oruçoğlu Özgürlük ve Demokrasi Parkı ve Kütüphanesi, Nazım Hikmet Halk Kütüphanesi, Gezi Şehitliği; Berkin Elvan, İsmail Korkmaz, Ethem Sarısülük, Ahmet Atakan, Medeni Yıldırım, Abdullah Cömert, Mehmet Ayvalıtaş adına yapılan Gezi Şehitliği-Fidanlığı gibi…”
Bu tabloda ki isimleri tek başına tartışmak hakikati karartır ve bizi adalet duygusundan uzaklaştırır. Bu tabloda Dersim Tertelesi’nden 68 devrimci hareketine, 90’lı yılların gözaltında kaybedilenlerin anneleri olan Cumartesi Annelerine, Gezi Direnişin de yaşamını kaybedenler ve tecavüz cinayetlerinin sembol isimlerine kadar geniş bir yelpaze var. Bu isimler ezilen ve haksızlığa uğrayan ilerici insanlığın değerleridir. Bunu tartışmak Dersim toplumunu ilerici insanlık ailesinden uzaklaştırır ve çok geriye düşürür.
Bu tablo da eksiklikler var. Görüldüğü kadarıyla “yerel değerler” ikincil plana itilmiş, daha çok “evrensel değerler”e öncelik verilmiştir. Bu bir problem ve siyasi bir yanılgı olarak görünmektedir. Yerel değerleri evrensel değerlere feda etmek ciddi bir sorundur. Yerel halkların dilleri, kültürleri, inançlarına hak ettiği değeri vermemek aslında evrensel değerleri de doğru anlamamaktır. Yerel değerlerden kopmak köksüzlüğe, evrenselden değerlerden kopmak gericiliğe götürme risklerini taşımaktadır. Oysa yerel ile evrenselin ilerici değerlerini sentezleyerek demokratik, özgürlükçü bir sentez üretilebilir…
Bu anlamda yerel yönetimler/yöneticiler kendi toplumlarının ortak yerel değerlerini korumaya-yaşatmaya öncelik vermelidirler. Ama yerele de saplanıp sırtını evrensel değerlere dönmemelidir. Ancak bu ilişki doğru ve dengeli bir şekilde kurulamasa “mutlak yerelcilik” mikro milliyetçiliğe, “mutlak evrenselcilik” inkarcılık ve asimilasyona götürür…
21. yüzyılda Dersim toplumunu ilerici insanlık ailesinden koparıp sadece yerel değerlerle var etme çabası hem doğru değil, hem de sosyal yaşamda karşılığı olmayan bir çabadır… Elbette evrensel değerlerle ilişkisini kesip tamamen yerel değerlerle yaşamak isteyenler varsa onlara bir şey denilemez. Ancak bir toplum adına bu tür iddialarda bulunmak sınırları zorlamaktır. Tüm toplumlar gibi Dersim toplumu da homojen bir toplum değildir. Kimse kimseye kendi düşüncelerini dayatmadan barış içinde bir arada yaşamanın olanaklarını geliştirmeliyiz.
Mazgirt Belediyesi’ni (bu konuda Pülümür, Nazimiye, Pertek, Çemişgezek, Ovacık, Hozat belediyelerinde ki durum hakkında da bir değerlendirme yapma ihtiyacı vardır…) yerel değerlere yeterince önem vermediği konusunda eleştirebiliriz elbet. Bu öncelikli olarak Mazgirtlilerin, Dersimlilerin ve her demokrat insanın demokratik hakkıdır. Ya da verilen isimlere yönelik eleştirilerimiz de olabilir. Ancak demokratik haklarımızı kullanırken adalet, vicdan ve etik değerler konusunda azami hassasiyet göstermek durumundayız. Eleştiri adı altında insanları linç etmeyi, değerleri kirletmeyi kimse kendinde hak olarak görmemelidir. Gerçekliği bütünlüklü olarak kabul etmek ve eleştirimizi yapıcı, geliştirici, toplumu aydınlatıcı bir tarzda yapmanın ahlaki sorumluluğundan uzaklaşarak olmamalıdır.
Mazgirt Belediyesi’ni (tabi diğer belediyeleri de) yerel değerler konusunda ki eksikliklerini, umursamazlıklarını eleştirmek de bir haktır ve doğrudur da. Bu eleştirilerin karşılık bulmasını ümit ediyoruz. Görüldüğü gibi ötekileştirici, yargılayıcı, düşmanlaştırıcı bir dil ve tarz eksikliği gidermediği gibi Dersim toplumunu kutuplaştıran, parçalayan bir rol oynamaktadır. Öte yandan tüm yanlış yöntemlere rağmen bir “eleştiri” yapılmış ise onu dikkate almak, kimin yaptığıyla değil, doğru ve haklı olup olmadığıyla değerlendirmenin doğru olacağına inanıyoruz. Eleştiriyi doğru değerlendiren, tepkiyi yatıştıran, konuyu irade savaşına dönüştürüp “karşı saldırı”ya geçmeden de düşünceler açıklanabilir.
Mazgirt Belediyesi ve M. Oruçoğlu tartışmalarında bazı kurumlar adına yapılan açıklamalar da sorunu düşünsel ve mekansal zeminden uzaklaştırmakta ve yeni sorunların zemininin oluşmasına hizmet etmektedir. Her eleştiri yapanı “düşman” görmek, aşağılamak ve tehdit etmek hastalığının da demokrasi kültürü konusunda ne kadar sorunlu olduğumuzun bir kanıtıdır.
Hem andaki hem de geçmiş tartışma süreçlerinde Dersimli kadınlara yapılan cinsiyetçi saldırıları kınadığımızı özellikle vurgulamak istiyoruz. Kimden kaynaklanırsa kaynaklansın, bu ataerkil mantalite, tarihi, toplumsal yaşam kültürümüze tezattır ve toplum vicdanını yaralamaktır.
Toplum adına söz söyleme hakkına sahip olduğunu düşünen tüm kurum, kuruluş ve bireyleri sorumluluğa, etik değerlere saygıya davet ediyoruz. Hiç kimse toplumu parçalama, düşmanlaştırma ve kendi çıkarları için zehirleme hakkını kendisinde görmemeli, bu hakkı kendinde görenlere de Dersim toplumu sessiz ve tavırsız kalmamalıdır.
Özgür, barış içinde yaşayan, demokratik bir Dersim’in, hepimizin hayali olduğunu biliyoruz…
Büyük bir aile olmalıyız, çünkü biz bir ailenin çocuklarıyız.
30.07.2018
DERSİM MECLİSİ YÜRÜTME KURULU
Sivil Toplum Kuruluşları,
Sivil Toplum Örgütü,
Sivil Toplum Kültürü,
bunlar kulağa hoş gelen şeyler. Sivl Toplum Kuruluşları’nın Sivil Toplum Örgütleri’nin varlığını, gelişmesini kim istemez. Sivil Toplum Kültürünün bu kurum ve kuruluşlar tarafından topluma aşılanmasını kim benimsemez. Fakat ortada analizlere, kendi resmine bakmaya, sorgulamaya ihtiyaç olduğu gerçeği kendini adeta dayatmaktadır.
Bu konularda sosyoloji vb. dallarda uzmanlarca çeşitli araştırmalar yapılmış, ilginç- çarpıcı istatistikler çıkarılmıştır.
Sivil Topografya, Sivil Toplum Kuruluşu(STK) Profili, STK Yöneticisi Profili anketleri vb. konularda yapılan ayrıntılı araştırmalar, istatistikler çok önemli sonuçlar ortaya çıkarıyor. „Sivil Topografisi“ olarak adlandırılan bu temel analizlerle bu kuruluşların eylemleri, erkinlikleri, beyanları, kurucu ve taşıyıcılarının profilleri ve zihniyetleri itibariyle ne kedar Sivil Toplum eksenli olduklarını ya da olmadıklarını açığa çıkarmak için geliştirilmiş bir nevi somut alan çalışmalarıyla ilginç veriler ortaya çıkarılmıştır. 2481 Gönüllü Kuruluşun Yöneticileriyle „STK Profili“ anketleri yapılmış. 4903 Yönetim Kurulu Üyesi ile „Gönüllü Kuruluş Yöneticisi Profili“ ile çarpıcı sonuçlara varılmış…
Bu anket analiz sonuçlarına göre, hem bu kuruluşların Sivil Topografyası hem de Yönetici Profili resmedilmiştir. STK’nın Sivil Topografyalarına göre ne tür Demografik özelliklere sahip yöneticiler tarafından idare edildiği analiz edilmiştir (2178 dernek, 289 vakıf). Bu analizler sonunda, toplumun sadece 7,8’inin Sivil Toplum Kuruluşları ile ilintili olduğu sonucuna varılmıştır. Bir de bu kuruluşların ne derece Sivil Toplum Kuruluşları olup olmadığı da tartışılır durumdaysa, toplumdaki Sivil Kitle Kültürü fıkaralığını artık herkes kendi hesaplasın, bu fıkaralıktan kurtuluş çareleri üzerine kafa yorsun derim…
Sivil Toplum Kuruluşları, bir toplumun Demokrasi Kültürünün mihenk taşını oluştururlar. Sivil Toplum Kuruluşu – Sivil Toplum Kültürü demokrasi kültürüyle bağdaştırılarak düşünüldüğünde işin özü ve önemi daha rahat kavranmış olunacaktır.
STK’lar toplumun belirli kesimlerinin ortak çıkar ve amaçları doğrultusunda örgütlenmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Toplumun demokratikleşmesinde bu kuruluşların önemi büyüktür. Dolayısıyla işin başında bu konuda ciddi analizlere ihtiyaç vardır. Kendini STK olarak adlandıranlar açısından olsun, daha henüz yeni bir oluşum açısından olsun bu çok önemlidir. STK oluşumunun demografik özelliklerine, yani cinsiyet, gelir grubu, eğitim seviyesi ve zihniyetine bakmak lazım. Amaç ve hedeflerini, pratik eylem, etkinlik ve söylemleriyle ne kadar Sivil Toplum eksenli olduklarını incelemek lazım. Hangi kişi, kurum ve kuruluşlarla, ne eksenli ve hangi ölçülerde birlikte hareket edeceğimiz, birlikte çalışabilaceğimiz açısından bu çok önemlidir. Bu Henüz işin başında olan Dersim Meclisi’nin kendi iç oluşumu açısından da böyledir. Sivil Topografyası, Yönetici Profili ve Demografik özelliklerine (kuruluşlar ya da bireyler farketmez) bakılmaksızın geliştirilecek her çalışma başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Yıkıcı sonuçları, yaşanmış örnekleriyle dikkatlerden kaçırmamak lazım…
STK’lar, otoriter devlet canavarının ezici hukukuna karşı demokrasi, barış, insan hakları, eşitlik, adalet vb. değerler ışığında ortaya çıkan sivil reaksiyonlardır. Ülkemizde kendi iç dinamiğiyle ekonomik ve sosyal gelişiminde hep sancılar yaşanmış olmasının doğal sonucu olarak da Sivil Toplum Kültürü yeterince gelişmemiş, bu kültür toplumun genlerine, hücrelerine yerleşmemiş, maalesef hep problemli olmuştur. Unutulmamalıdır ki, Sivil Toplum Kültürü eğitim sistemine, toplumsal kalkınmışlığa ve sosyal ilerlemişliğe paralel olarak gelişir. Dolayısıyla, işin merkezine oturtulan devletin meşruluğu ve sosyal yaşamda itahat kültürünün hakimiyeti üzerine kurulu bir canavar sistemle karşı karşıyayız. Yasama, yargı ve yürütme organlarıyla işleyen bir canavar. Ve bu canavar kültür, toplumun hücrelerine işlemiş. Toplumun hiç bir ferdi, kurum ve kuruluşları bu canavar kültürün tesirinden muaf değildir. STK diye anılan kuruluşların, platformların, derneklerin kendine bir bakması, sorgulaması lazım. Gerçek anlamda ilerletici bir bakış önyargılarımızdan uzak bir sorgulama ve gözlem, içimizde küçük küçük minyatür devlet canavarlarını görünür kılacaktır. Hepimiz yaşamışısızdır, halen yaşıyoruzdur. STK katagorisinde gördüğümüz kurum ve kuruluşların işleyişine, oluşum dokusuna bakalım. Örgüt bölününce dernekler olarak bölünüyor muyuz? Yöneticilerimiz yukardan bir güçle otomatikman, doğal bir şeymiş gibi belirleniyor mu? Bu kanıksanmış yerleşmiş bir gelenek mi? Bu soruları çoğaltmak mümkün. Cevapları evet ise, ortada büyük bir sorun var demektir. Ve bu sorun 40-50 yıllık örgütlere de, onların gölgesinden kurtulamayan kurumlara da hiç bir şey kazandırmadı. Acı bedeller de cabası. Büyüyemedik, kitleseleşemedik, Sivil Toplumsal Kültürden mahrumiyet devam ediyor.
Dersim kültürünü yaşatma adına kendi öz dilinden Tiyatro oyunlarına zaman ayırmada problem yaşayan „Dersim Derneklerimiz“ var. Kendi gölgesinin, ya da üstüne çöreklenmiş bir başka gölgenin dışına çıkamayan ilerleme sağlayamaz. Sivil Toplum Kültürü karekteri de kazanamaz, dolayısıyla toplumun demokratikleşmesi önündeki sorunlara çözüm getiremez, hatta dönem dönem tersi işlev görür. Munzur Doğa Festivali’nin akıbeti ve Gezi Direnişi’nin akıbeti ciddi bir biçimde analiz edildiğinde, genel olarak toplumda ve o toplumdaki Sivil Toplum Kurululuşu denen kuruluşlar açısından Sivil Toplum Kültüründen yoksunluğun yarattığı acı sonuçlara gerçek cevaplar bulunacaktır. Öyle ise; dayatıcı, katmanları eğitime, bilgiye, yönetilmeye ihtiyacı olan NESNE olarak gören sınıf karekterli ideoloji yerine; ideal olanı şudur: insanı özgürleştiren, onları birer NESNE değil ÖZNE olarak özgürleşme sürecine aktif -ortak- birlikte katılımını sağlamak. Özgürlük, sınıf karekterli bir ideoloji tarafından bağışlanmayacak, bizat toplumsal katılımla kazanılacaktır.
Bu inançla ben, Dersm’in yok olan diline-kültürüne ve doğasına sahip çıkma amaçlı Dersim Meclisi’ni proğram, ilke ve içinde bulunduğum oluşum özellikleri, çalışma prensipleri bakımından Demokratik Sivil bir Kuruluş olarak görüyorum. Dersim Meclisi’ni, devleti kıyım ve günahlarıyla yüzleşmeye zorlarken, kini- nefreti, intikamı değil, toplumsal yüzleşmeyle, toplumsal travmadan toplumsal barışa evrilmeyi amaçlamasıyla Toplumsal Sivil Siyaset refleksi ve Kuruluşu olarak görüyorum…
Dersim Meclisi, dilini, doğasını, bir bütün kapsayıcı olarak özgün kültürünü yaşama kazandırmak, onu korumak-geliştirmek ve güvence altına almayı amaçlamaktadır. Uluslararsı hukuka bağlı, İnsan Hak ve Özgürlükleri çerçevesinde, dönemin ruhuna uygun, toplumsal birliğe-barışa katkı sunacak özgün-özerk haklarının garantisini amaçlar.
Dersim Meclisi bu amaç ve ilkeleri çerçevesinde insanı özgürleştiren, onları birer özne olarak görüp, özgürleşme sürecine aktif olarak katılımını sağlayan bir çalışma tarzını benimser.
Krishan Kumar’ın sözleriyle bağlıyalım.
<< „Sivil Toplum“ kulağa hoş geliyor; duyulduğunda insanda iyi bir hissiyat uyandırıyor; eski bir şarap gibi, derin ve karmaşık. Ona kim karşı durabilir ki? Kim onun başarıya ulaşmasını istemez? Yıllanmış güzel şaraplar sizi uyarabilir ama aynı zamanda serhoş da edebilir. Ayrım yapma ve açık bir amaca doğru yönelme yeteneğinizi elinizden alabilir.>>
Bu günlerin ruhuna uygun bir sözle de sonlayalım. Usta bir bahçıvan ağacı budarsa, ağaç dallanır-budaklanır, yeni çiçekler açar, verimi artar. Acemi bahçıvan ise, yanlış dal ve budakları yanlış yerlerden keser, ağacı kurutur.
Derin görünmek için suyu bulandıranlardan ve acemi bahçıvanlardan uzak durmalıyız.
11.03. 2018
Haydar Karatas Dersim Meclisi´nin Kongre çaĝrısı ile ilgili iki bölümlük yazı yayınladı. Üçüncü bölümünü de yazacaĝını söylemiş.
Söylenecek çok söz var, ama kısa tutmak daha iyi.
Zira biz Dersimliler sözü uzatmayı sever hale geldik.
Haydar Karataş iyi bir yazar. Hayalleri geniş, kalemi güçlü. Akıcı bir dili var. Masalların dilini günümüze taşımış desem abartmış olmam. Edebiyat hayal işidir. Olanı deĝil, olmayanı, olmamışı anlatırsınız ve eĝer iyi bir yazarsanız yazdıĝınız hikaye, kurduĝunuz hayali dünya okuyucuya sahici gelir. Yazarın görevi var olanı yazmak deĝil, olmayanı, birgün olabileceĝi yazmaktır. Gerçeĝi yeniden yaratmaktır. Kafka gibi insanı böceĝe çevirebilirsiniz, insanı uçurabilir, öldürüp diriltebilir, kahramanınızı yedi orduya karşı hep zaferle çıkartabilirsiniz.
Ama eĝer somut bir olay üzerine, belli bir yazı, belge, toplantı üzerine konuşuyorsanız, hayallerinizle deĝil, var olan bilgilere göre konuşup yazmalısınız. Karataş´ın yaptıĝı şey bu deĝil. Kafasında yarattıĝı hayale göre yazısını kurgulamış.
İlgisi olmayan, biraraya getirilmesi mümkün olmayan konuları-kişileri Kongre metinine getirdiĝi eleştirilere ilave etmiş. Sırrı Abi´si ile ilgili eleştirilerinin bizimle ilgisi ne? Ya da Kürt ve Sol örgütlerin yaptıklarına yönelttiĝi eleştirinin Kongre çaĝrı metni ile ilişkisi ne?
Benim bildiĝim en az 25 yıldır bu pratiĝe yöneltilen eleştiriler var. Eleştirilerin düzeyi, biçimi farklı olsa da Meclis Girişimi´ndeki insanlar bu kültürden geliyorlar. Sadece devlet şiddetine deĝil, örgütlerin şiddetine, yaptıkları haksızlıĝa, zorbalıĝa, sivilleri katletmelerine de karşı çıktılar, tavır aldılar. İsteyen internetden bu yazıları bulabilir. Meclis Girişimi ilk toplantısında bunu dile getirdi. Bu biliniyor. Belgeli. Ve Sol bir örgüt „ajan“dır diye bir sivili katlettiĝinde, bunu açıkça lanetledi. (http://dersimmeclisi.com/…/riza-orukun-oldurulmesini-kiniyo…) Nitekim Ali Haydar takma ismini kullanan birisi, ismi Osman ya da Mewran da olabilir, Meclis´i hedef aldı. Merak edenlere linkini veriyorum. (http://www.avrupahaber3.org/dersimde-gercekler-tarihsel-haf… )
Karataş´ın yaptıĝı bir nevi algı operasyonu. Algı operasyonu olduĝu için, durumdan vazife çıkartanlar saldırıya geçtiler. İzler birbirine karıştı. Son kırk yılın günahı-vebalini üstümüze yıkmak isteyenler çıktı. Ne diyelim? Her kesin işi kendine göre.
„Dersim Kongresi, Şiddetin Felsefesini yapmaktadır!“, aynen böyle yazmışsınız. Şaşırmadım desem, yalan olur. Bu fikrinize gerekçe olarak, „sizin maşallahınız var, program taslağınız benzine ateşle gidiyor ve buna da “her türlü şiddetten arınmış Dersim,” diyor. Birader şiddetin felsefesi zaten bu.“ dememizi göstermişsiniz.
Deĝerli kardeşim, devlet örgütlü şiddettir. Şiddeti nasıl kullanacaĝı kanunlarında yazılıdır. Hırsızlık yapanı yakalayıp mahkemeye çıkartır, adam öldüreni hakim karşısına çıkartır, kendini savunma imkanı verir, öldürenin suçsuzluĝunu kanıtlaması gerekmez, mahkemenin suçu kanıtlaması gerekir. Ama sizin de bir başka yazınızda belirttiĝiniz gibi, „uyuşturucu ticaretini yapanı“ dahi sokak ortasında öldürmez. Öldürmemesi gerekir. Devlet eĝer silahlı örgütleri bahane edip köylerimizi yakarsa, ormanlarımızı yakarsa, insanlarımızi sürgün ederse…… saymıyayım, liste uzun buna karşı çıkarız. Bu devlet şiddetidir. Dahası var, devlet, normal, yasalarla kendini sınırlamış, uluslararası antlaşmalara baĝlı bir devlet kendisine silah çekeni de öldürmesi gerekmiyor. Onu yakalayıp mahkemeye çıkartması gerekiyor.
Ve devletin, Kürt ve Türk Sol örgütlerinin Dersim´i kendileri için bir hesaplaşma alanına çevirmelerini de redediyoruz. Bu şiddet, bu savaş coĝrafyamızı, insanlarımızı, kültürümüzü bitiriyor. Evet bu iki şiddete de karşı çıkıyoruz. Ama siz insafı elden bırakarak,“ Sömürgecilik Dersim için abartılı olur… kogrenizin bildirgesi şiddeti Dersim’de kalıcılaştırmaktadır. Proğmanızın PKK ve bölgede faaliyet yürüten sol illegal örgütlerin proğramlarından daha katı ve daha tehlikeli.“ diyebilmektesiniz. Ne diyeceĝimi bilemiyorum. Siz yazdıklarınızı yeniden okuyor musunuz?
Sömürge tartışmalarına girmeden, Fevzi Çakmak´ın „Dersim sömürge gibi yöneltilmelidir“ sözünü hatırlatıp geçeyim.
Madenlerle ilgili söyledikleriniz ise tamamen hikaye. Kardeşim, elektrik kullanıyorum diye atom santrallerine karşı çıkmıyayım mı? Coĝrafyayı bitiren, iklimi deĝiştiren barajları mı savunayım? Maden işletmeciliĝi dünyanın her yerinde sorun. Maden çıkartmak adına ormanları ortadan kaldırıyorlar, yeraltı sularını zehirliyorlar, ırmaklar ölü sulara dönüşüyor, uluslararası tekeller kar için her şeyi yapıyor. Dersim´i kendine sorun gören yönetim de savaşla yapamadıĝını barajla yapıyor. Uluslararası tekellerin taraf olduĝu maden projelerinden bahsediliyor. Bunlara karşı çıkmayalım mı? Ufak bir azınlık para kazansın diye topragımız yaĝmalasın mı? „Taş ocağı işletilecek diye insanlar toplanıp yürüdü“ demişsiniz? Neden yürümesinler? O dinamitler yaşam alanlarını tehtid ediyorsa, bölgedeki hayvancılıĝa, tarıma zarar veriyorsa neden karşı çıkmasınlar? Demokratik ülkelerde halka soruluyor. Projeler denetleniyor. İtirazlar alınıyor. Para için, kalkınma denilen modeller için doĝa, kültür, tarih tahrip ediliyorsa, bunlara itirazlar olacaktır.
„Dersim’e “komşu halklar” (Maddi 5) belirlemesi yaparak yöreyi etnik kimlik olarak Türkiye ve Kürt elinden ayırmaktasınız. Kültürünün devamını sağlamak değil, etnik ayrımdan bahsediyorum…“
Türkiye denilen coĝrafyada etnik aidiyetler var. Farklı kimlikler var. Ne yapacaĝız? Devlet buna karşı çıkıyor, tek dil, tek din, tek millet diyor diye, bunun deĝişmesini istemiyecek miyiz? Bu devlet, zorla her kesi bir kalıba koymak istedi, istiyor. Sorun da burdan çıkıyor. Dersimlilerin etnik aidiyeti de çok tartışılan bir konu. Hepimizin kendine göre bir etnik tanımlamamız var. Ama var. Meclis kimseye kimlik dayatmıyor. Ben mesela kendimi Zaza görüyorum. Başka bir arkadaş Kürt diyor. Kimisi sadece Kırmanc diyor. Diyelim, bu bizim gerçekliĝimiz. Bu farklılıĝımıza raĝmen ortak bir coĝrafyamız, kültürel aidiyetimiz var. Kürtle, Zazayla, Alevi ile benzerliklerimiz, ayrılıklarımız dışında, Dersim denilen bir coĝrafya, tarih ve kültür var. Bunun tüm renkleri ile özgürce yaşaması gerekiyor. Bu anlamda Dersim´in komşuları var. Bunun neresi yanlış?
Benim sizin yazınızdan çıkarttıĝım, sizin bugünkü statükoyu kabullenmenizdir. Bu statüko haksızdır, deĝişmesi gerekiyor. Çok etnili üniter devletler deĝişiyor. Deĝişmeyenler yıkılıyor. Parçalanıyor.
Zazaca´ya pozitif ayrım yapılmasına da karşı çıkmışsınız. Êşitlik yeter diyorsunuz. Şöyle diyeyim. Hasta bir insanla, saĝlıklı birisini yarışa sokuyorsunuz. Hastanız ölüm döşeginde ve bunun hakaniyetli olduĝunu düşünüyorsunuz. Cesaret isteyen bir görüş. Bu görüşünüze de alkış alıyor ve taraftar buluyorsunuz ya, diyecek bir söz bulamyorum.
“Ben Zürih Yüksek Mahkemesinde çalışırım, mahkemenin yargı dosyalarını çeviririm. Sizin programınız bir savcıya gelse kongrenizin üyeleri bölücülükten, devlet hukukunu tanımadığı için haklarında dava açılabilir. Böylesine bilinmez bir iş yapmaktasınız. Hayat inşasını bir bağımsızlık bildirgesi olarak yazarsanız siyasi partilerin yapması gereken rolü almış olursunuz ki, bu sakıncalıdır.“
Deĝerli kardeşim boş zaman bulursanız bildirgeyi Yüksek Mahkemeye çevirin. İsviçre´de yaşayan arkadaşlar var. Gelsinler mahkemede kendilerini savunsunlar.
„Ben yazarım, yazarlar katılımcı değil gözlemcidir. Fikir beyan ederiz, bu fikirler beyan edilirken linç edilmek de var, alkış almak da…“
Sizi kimse linç edemez. Yazınız Meclis´in sayfasında yayınlandı. Eleştirilerinize cevap vermek, eleştirdiĝiniz kişilerin hakkı olmalı. Bu tavrınızı biraz ön savunma, gelebilecek eleştirileri sınırlama olarak algıladım. Kendinizi sadece „fikir beyan“ etmekle sınırlamanız da doĝru deĝil. Yazarlar yaşadıkları toplumdan, çevreden ayrı insanlar deĝiller ki.
Uzatmıyayım dedim, uzadı.
Kazın ayaĝı dediĝiniz gibi deĝil, serçenin de kanadı kırık.
Bizi kurda-kuşa yem etmeyin.
Raa to rê roşti, qelema to rê qewete bo!
Dersim Meclisi çalışmalarından Türkiye’de iken haberdar olmuş, ancak öznel koşullarımdan dolayı temas kurmamış, içinde yer alamamıştım. Ankara’da yapılacak olan bir buluşmaya katılma hazırlığı yaptığım günlerde de eşimle birlikte siyasi nedenlerden ülkeyi terk etmek durumunda kaldık. Epey zorlu geçen bir yoculuktan sonra, altı aydır Almanya’da bulunuyoruz. Bu, bizim için sürgün içinde yeni bir sürgün yaşamak oldu. Dersim Meclisi ile ilk temasımız da sonuçta burada gerçekleşti. Email üzerinden yapılan yazışmalar sonrası, değerli canlar Hasan Durusun ve Gımgım’lı Ali’nin ziyareti, bu teması gerçekleştirdi. Kendilerine bu yazı vesilesi ile bir kez daha teşekkür ediyorum. Kendilerinin ve bu çalışmaya emek verenlerin çabalarının çok değerli ve takdireşayan olduğu kesindir.
Kadim bir geleneğin, inanış, düşünüş ve yaşayışın son temsilcisi bir kuşağın efsuni sözleri ve söylenceleriyle büyümüş her Dersimli, bu kültürün anakarası dışında yaşamak zorunda kaldığı andan itibaren artık bir sürgündür. Her birimiz bu sürgünlüğü çok erkenden yaşamak zorunda kaldık. Böyle olunca, şahsen belli bir yaştan sonra kendimi hiç bir yere ait hissedemedim. Epiktitos’un, “İnsanın anavatını, çocukluğudur” sözünü, her zaman çok anlamlı buldum ve hep Dersim’de geçmiş olan çocukluğumda kaldığımı düşündüm.
Soykırım ve sürgün kıskacında bir yaşam, adeta yazgımız. Nine dedelerimiz, çok ağır biçimiyle yaşadı… Bu gün de kültürel soykırımla karşı karşıyayız. Kültürel soykırım ya da etnosit, kültürel, ekonomik, askeri vb. diğer alanlarda, diğerlerine göre daha güçlü olan bir kültürün, bünyesinde yaşadığı insanların kültürlerinin unutulmasına yönelik yaptığı soykırım çalışmalarına verilen sıfattır. Farklı bir dilin yokedilmeye çalışılması, farklı toplumsal gruplara ait tarihin tahrif edilmesi, horlanarak kendi gerçeğinden kaçmaya zorlanması gibi faaliyetler kültürel soykırımın işlevleri olarak görülebilir. Kültürel soykırımda amacın, farklı kültürleri, hakim kültür içinde eritmek olduğunu biliyoruz. Nitekim kültür kırım politikası, farklılıkları red ve inkar eden ulus inşa projesinin harcını oluşturuyor. Önünü alamadığımızda, gelecek kuşaklara taşınacak görünüyor. Peki, bu yazgıyı değiştirmek mümkün mü? Evet, zor olsa da hala mümkün.
Derdimiz büyük ve bir derman bulmak için tek ortak paydamız, varoluşumuzu belirleyen kadim bir kültürün, inanış, düşünüş ve yaşayışın kendi anakarası üzerinde ayağa kalkmasını sağlamak. Kültürel varlığımız, dilimiz ve Rea Haq inancımız ana kucağımız Harde Dewres’ten koptuğu andan itibaren yaşama şansını kaybediyor. Bu yanıyla kundak bebesi ve suda balık gibiyiz. Dolayısıyla hayata çok farklı ideolojik perspektiflerden baksak da, voroluşsal sorunumuzun, ortak paydamız olduğu konusunda farklı düşünmediğimizi sanıyorum. Kadim Dersim gerçeği düşünüş, inanış ve yaşayış biçimiyle çokluğa dayanırken, her türden tekçiliği rededer. Biz de çokluk içinde, birliği sağlayabiliriz. Neden olmasın? Esas meselemiz ve derdimiz kültürel varlığımızı sürdürebilmek olduğuna göre, evet, neden olmasın.
Kimi zaman halklar fiziki soykırıma uğrayabilir, anavatanlarından sürülebilirler. Ancak bu durum her zaman toplumsal süreklilik (beka) sorunu doğurmayabilir. Kimi tarihçiler ve antropologlar, tarihte önemli bir yere sahip olmasına rağmen birçok halkın kendisini bugüne taşıyamamasını, kültürel sürekliliklerini kaybetmelerine bağlamaktadır. Tarihten silinen halkların varlığına bakıldığında, sona erenin genellikle halkların maddi varlıkları olmadığı; farklı kültürleri, hayat tarzları ve bağımsız topluluk olma duyguları olduğu anlaşılmaktadır. Kendimizin ve birçok halkın yaşadıklardan da anlıyoruz ki fiziki soykırım (jenosit) atlatılabilir, ancak kültürel soykırım (etnosit) kolay atlatılabilecek ve savuşturulacak bir durum değildir.
Dersim’in kendine özgü kültürel yapısı, cumhuriyetle birlikte ulus devletçi zihniyetin kılıcına maruz kalmış, ve bu gün de hiçbir zaman olmadığı kadar kuşatma altına alınmış durumda. Bu gün Cumhuriyetin tek dil, tek din, tek inanç yaratma ve Türkleştirme projesi bizim açımızdan kritik eşiğe varmış bulunuyor. Dil açısından bakıldığında bugün artık köylerde bile Kırmancki/Zazaki/ Kurmanci/Kırdaşi’nin konuşulmadığını görüyoruz. Meselenin en trajik yanı da bizim çocukluk yıllarımızda tek kelime bilmeyen yaşlılarımızın da artık Türkçe konuşması; etnositçi poliikaların içselleşmesi, ve oto asimalasyona dönüşmesinin göstergesi. Artık yaşlılarımızın oto asimilasyonun aktif bir fiğürü haline geldiklerini, üzülerek izliyoruz. Bu, gerçekten de çok trajik bir durumdur. Halkımızın yaşayan belleği olan yaşlılarımızın bu duruma düşürülmüş olması, aynı zamanda kültürel bellek kırımıdır. Kültürel belleğini yitirmiş bir toplum, beka sorunu yaşamaktan kurtulamaz. Açık ki böyle bir tehlike ile karşı karşıya gelmiş bulunuyoruz. Yine, özellikle tarihi Dersim açısından bakıldığında, Koçgiri’den başlayarak Tercan-Çayırlı’ya kadar uzanan kuzey hattında, gerek demografi değişiminin, gerekse kültür kırımının hangi boyutlarda seyrettiğini görmekteyiz.
Yaşanan kankaybı ve erezyonun önüne geçemediğimiz de öyle bir an gelir ki bir kültürel kimlikten bahsetmek mümkün olmayacaktır. Böyle bir tehlike kapıya dayanmış durumda. Bunu için gerçekleşebilir çözümler üretmek ve hızla hayata geçirmenin çabalarını büyütmek, önem taşımaktadır. Bu açıdan Dersim Meclisi çalışmalarına, büyük değer biçmek gerekmektedir.