Jı berku Heftmal/Newroz berhema sıruşt u rojê ye,
kesên ku sıruşt u rojê hez dıkın Heftmala wan piroz dıkım.
HEFTMAL, NEWROZ u YEK ROYÊ ROCİ GIRTIN…
Yek ro roci gırtın; Ew ro, 21 Adarêye. Yanê roya howtmalêye (Kırmancıki de war tê gotın). Erê, gelık xelkê dın ji vê royê piroz dıkın lê, xelkê me bı rociyê pêşwaziya vê royê dıke. Jı berku ew ro, jı mera serê salêye. Ka qat bıkın, xelkê me vê royê çer bı bir tine:
“Meha Adarê,
mızgina destpêka bıharêye. Lı ser deşt u çiyan, kaş, tap u zinarên welat barana berfê kêm dıbe. Dar u ber hêdi-hêdi dı bın berfa sar u qemır da derdıkevın, dı gelek ciyan da dar bışku dıdın, şıli u şepeli berfê dıheline, xweza (tabiyet) tê guhartın. Hın kal u pirên gundê me, dı heft, neh, hıvdeh u bist u yekê vê mehê da roji dıgırtın.
Tıştê ku tê bira mın, hemu kal u piran bı taybeti jıbo roja bist u yekê Adarê `İro roja nuye, sersale, jı mera wek cejne. Jı ber ku dı vê rojê da sêla sur, ango sêla germ dıkeve bınê erdê, erdê germ dıke, herd berfê dımêje, bı hemu nebatên xweza ve avıs dıbe. Heman wek dayikek çıto ku dı zarok da ducan dıbe` dıgotın. Bı rasti ji ware.. Ez jıbo Dêsımê dıbêjım, dı vê mehê da rewş bı tevahi tê guhartın.
Mi, bızın, çêlek dızên. Kalandına berx u karıkan, mur e mura golıkan jı gel ra dıbe awaz u melodiyek xweş. Dew, mast u run zêde dıbın. Cotkar, nir, hevcar u gisınên xwe jıbo cotê bıharê amade dıkın, kebaniyên malan;
`Bıhare, Adare, dew lı dare,
hewa ne pırr germ, ne pırr sare,
lı bın çêlekê golık, lı bın mi yê berx,
lı bın bızınê kare..` dıbêjın.
Bı meşkan dew dıkên, şap-şapa meşkan dıbe melodi u awaz jıbo gundiyan. Theyr u tur ji dı qul/kunık u şıketan da derdıkevın, ew ji lı hewa dıfırın, lı bıharê şadıbın, jı xwera hêlinên nu çêdıkın, têda hêkan dıkın, kurt dıbın çêlıkan tinın der, ew ji wek me mırovan u hemu jindaran/canan bı çêlıkên xwe şa dıbın.”
(JAN U JİYAN.. Rıza çolpan).
Çıqas ku ez pê dızanım, dı diroka me da 21ê adarê bı peyva “Newroz” qet netiye pirozkırın, lê wekı Howtmal herdem hatiye pıroz kırın.
(Bıla xandevanên rêzdar peyva Piroz ji hewki helni daynın. Gelo ew jı “pir u roz”ê nayê. Ew herdu çeku ji iro dı Kırmancki tên karanin.
Em dıkarın bıwêjın ku, çekuya Newroz ji ware. Ew çeku ji dı Kırmancki da iro tê karanin, wekı “newe u roz”).
Azeri, Farıs, hındık dewerên Afxanıstanê ji 21 Adarê piroz dıkın. Gelık cıvak, dewlet dıbêjın ku, 21 Adarê da Cemşit (Gelo peyva “cem-şit“ weki cıvaka rojê/tirêjê/ronayi tê.!) buye desthelatdar, an ji dıbêjın Cemşit jı dayik buye, jı ber vêna ji em vê royê piroz dıkın..
Cemşit ji nêzık 2700 sal berêye, serokê Aşuriyane, lê wekı nêzık dema Medane ji.
“Gellek diroknas, buyerê bı hılweşandına İmparatorıya Asur ve gırê dıdın (b.z. 612), herwıha rengeki diroki dıdınê..“ (S. çelık 19.3.2015 Rudaw)
(Ew mesela girmiya aşure ji, bı mesela Cemşit ra gırêdayiye. Jı berku ew aşure jı navê Aşuriyan tê. Wekı navê xarına bı navê iskender ku, jı navê İskenderê Mekedoni tê hwd.).
Bıla neyê bira kırın ku, dewleta Selçuqiyan ji 21 adarê, wekı sersal piroz kırıne.
Dı vê mıjarê da ji, rêzdar M. Emin Bozarslan dıbêji ku; mın tarixa Kurdıstanê da pırtukên ku hatıne çapkırın/weşandın, yên ku heta roya iro mın xandıne, qe pırtukeki da nanıvise ku Newroz, 21 adarê da tê piroz kırın.
Erê, gelık pırtukanda qala newrozê dıkın, wekı Meleyê Cizıri, Ehmedê Xani hwd., lê qet nawêjın Newroz 21 Adarê da ye.
Eger hun rudana/mesela Kawa u Dehaq bıbêjın, ew rudan ji dı meha Adarê da çê nebuye. Dı vê mıjarê da ji gelık nêrınên cuda hene lê, hındık kes dıwêjın ew buyer navbera havin u payizê da çê buye.
Mıjara Kawa u Dehaq ji aha bı vê şêweyi hatiye rojeva me:
Lı Tırkiyê hındık ronakbir salên 1957-60i da qala Newrozê dıkın, ew dıxazın ku roja Newrozê, rudana Kawa u Dehaq bı 21 adarê ra bıkın yek. (Nacı Kutlay).
Ez bı kurti vê nıvisa Ayşe Hür ê vegerinım Kurmanci:
(…) James J. Morier lı dewera Rojhelatanavin gelkı geriyaye. Dıbêje ku; Kurd 31 tebaxê weki Roşan/cejn piroz dıkın. Dı vê Roşanê da, bı destê Kawa, kuştına Dehaq tê piroz kırın.
Kovara Komala Pêşketına Kurdıstanê (Kurdistan Teali Cemiyeti) Jin 1918 da wusa dınıvise:
Kawa 31 Tebaxê da Dehaq dıkuje, Selahdin Eyubi tê dunyayê u dı vê rojê da ji dıbe desthelatdar. Ew Roşana meye.
Roşanên me yên Oli ji hene.
Sersala Kurdan ji heye, ew ji 21 adarêye. Vê rojê jiyanek nu destpê dıke, serdana hevdu dıkın, ango “navhevda“ dıgerın, hevdu piroz dıkın, diyariyan dıdın hev. (Radıkal Gazete 22.3.2015).*
Musa Anter ji dıbêji, “Kurdan berê, 31ê Tebaxê da Newroz piroz kırıne”.
Pirozkırına Newrozê ji salên 1960i da dest pê dıke lê, Howtmal/heftmal weki jiyana Kumsoran, taybet lı Dêsımê gumane tev jiyana meriyan da dest pêkıriye. Tê zanin ku, jı xa ro lı cem Kumsoran, Piroze, ango Ziyarete.
Oli (Kırmancki) /heftreng/Bukabaranê ji bıla bısekıne carık dın. Lê dıvê ez wê ji bıwêjım; dı zımanê Kurdi da peyva “ol” ji, ne ku jı “yol”a tırki tê, ew peyv ji, jı Kırmanckiya “oli” tê.
Hındık Kurdên me qet jı Alaya Kurdıstanê hez nakın. Sedem ji ew e ku, qey lı ser Alayê rowa zeri hey..!
Lê, ez vi ji bıbêjım; yê ku ez pêdızanım, ango xewera mın jê hey, dı nav gelê Kurdıstanê da yên heri zêde ku ji vê Alayê hez dıkın, ew ji Ezidine, Kumsorın, Kakayine, Yaresan/Ehlı-Heqın.
Heftmala/Sersala merihezan piroz dıkım.
Bıla neyê bira kırın ku;
jiyan bı Serxabunê rêkupêke, ne bı tıştên dın…